Paus Franciscus heeft zijn belangrijkste opdracht voltooid: de hervorming van de Romeinse Curie. Volgens Nikolaas Sintobin gaat het centraal bestuur van de Katholieke Kerk flink op de schop.

Verkondigt het evangelie – Praedicate evangelium is de titel van de op 19 maart 2022 gepubliceerde nieuwe grondwet van de Romeinse Curie, het centraal bestuur van de Katholieke Kerk. Deze apostolische constitutie, de vijfde in de geschiedenis van de Curie, initieert een van haar meest ingrijpende hervormingen. Ze hebben verstrekkende gevolgen voor de Katholieke Kerk in haar geheel.

Voortaan is de eerste taak van de Curie de verkondiging van de Blijde Boodschap

Toen Franciscus tot paus werd verkozen, was de hervorming van de Romeinse Curie de belangrijkste opdracht die de kardinalen hem gaven. Praedicate evangelium is hiervan de uitkomst. Veel van de grondlijnen van deze reorganisatie waren reeds duidelijk door de wijze waarop Franciscus sinds negen jaar leiding geeft aan de Kerk. Ik zal ingaan op vier aspecten van deze hervorming.

1 Eerst en vooral verkondigen

De eerste taak van de Curie is voortaan de verkondiging van de Blijde Boodschap. Daartoe wordt het organigram van de Curie grondig door elkaar geschud. Er komt een nieuw dicasterie (Vaticanees voor ministerie) voor de evangelisatie. Aan het hoofd van dit nieuwe dicasterie staat de paus zelf. In de hiërarchie komt dit dicasterie op de eerste plaats, vóór het dicasterie voor de geloofsleer dat, sinds lange eeuwen, toeziet op de juistheid van de leer. 

Het symbolische belang hiervan is groot. De verkondiging komt op de eerste plaats, niet het toezicht op de juistheid van de leer. Van het dicasterie voor de geloofsleer wordt uiteraard nog steeds verwacht dat zij waakt over de leer. Haar wordt voortaan wel gevraagd, als zij meent dat iemand daarvan afwijkt, dat zij in de eerste plaats de dialoog aangaat. Het is een eufemisme te zeggen dat dit niet steeds het geval is geweest.

De voorbije jaren had Franciscus reeds vrouwen benoemd in topfuncties

Het primaat van de evangelisatie blijkt ook uit het instellen van een nieuw dicasterie voor de dienst aan de naastenliefde, het derde in de hiërarchie van het organigram. Deze dienst zal voortaan de concrete zorg van de paus voor de armen, de kwetsbaren en de uitgeslotenen organiseren.

2Alle gedoopten: lees ook vrouwen

Ongehoord is dat nu elke gedoopte katholiek in aanmerking komt om om het even welke bestuursfunctie in het Vaticaan te bekleden. In de vorige apostolische constitutie, uitgevaardigd door Johannes Paulus II, werd een aantal functies nog voorbehouden voor bisschoppen. De voorbije jaren had Franciscus reeds vrouwen benoemd in topfuncties. Door nu resoluut macht en gewijd ambt van elkaar los te koppelen, opent hij helemaal de weg om leken – meer in het bijzonder vrouwen – voluit hun plaats te laten innemen in het kerkelijk gezagsapparaat.

De hervormingen vormen de Romeinse Curie verder om tot dienstencentrum

Praedicate evangelium bevestigt dat het gezag in de Kerk niet voortkomt uit het sacrament van de orde, wel uit de kerkelijke zending, zo verklaarde Gianfranco Ghirlanda SJ, rector emeritus van de Gregoriaanse Universiteit en wellicht de meest gezaghebbende kerkjurist.

3Decentralisatie en subsidiariteit

Paus Franciscus had de Katholieke Kerk reeds op het synodale pad gezet. Voordien al gaf hij de plaatselijke bisschoppenconferenties grotere bevoegdheid en blies hij de bisschoppensynodes nieuw leven in. Praedicate evangelium bevestigt deze tendens van luisteren en decentralisatie. Conform het subsidiariteitsbeginsel geeft het aan het lokale niveau meer beslissingsbevoegdheid. Tegelijk wordt de macht van de paus versterkt en dient hij aan meer plaatselijk genomen beslissingen zijn fiat te geven. Dat is nodig opdat de decentralisatie niet ten koste zou gaan van de eenheid binnen de ontzaglijk grote en diverse Katholieke Kerk. 

4Dienstencentrum versus pauselijk hof

Het is nauwelijks te geloven, maar tot in 1870 was de paus, naast religieus leider ook een wereldlijk staatshoofd met een uitgestrekt grondgebied, leger en een heuse hofhouding. De nieuwe apostolische constitutie vormt de Romeinse Curie verder om tot dienstencentrum, zowel voor de paus als voor de plaatselijke kerken. Bijzonder is dat het hierbij de wel degelijk nog bestaande restanten van het pauselijk hof verder afbouwt. De clerici, in om het even welke functie, worden voortaan benoemd voor een termijn van vijf jaar. Die termijn kan eenmaal worden verlengd. Daarna dienen zij terug te keren naar hun religieuze gemeenschap of bisdom.

Het gehalte van angry old men van een deel van de oudgedienden zal afnemen

Deze maximumduur verlaagt de drempel om goede medewerkers naar Rome te sturen. Immers, de plaatselijke bisschoppen en oversten zijn nu zeker dat hun mensen na hooguit tien jaar terugkeren. Gehoopt mag worden dat dit het Vaticaans carrièrisme zal inperken. Tevens dat het gehalte van angry old men van een deel van de oudgedienden, die eindeloos blijven wonen in het Vaticaan, zal afnemen.

Met Praedicate evangelium drukt Franciscus nu ook structureel zijn stempel op het centraal bestuur van Kerk. Het lijkt me duidelijk dat hij zich hierbij in belangrijke mate liet inspireren door de eeuwenoude, subtiele bestuursknowhow en de cultuur van machtsevenwichten en controlesystemen uit de grote religieuze families zoals de monastieke tradities, de dominicanen en de jezuïeten. Met veel zin voor creativiteit hebben zij systemen uitgedacht en beproefd om de spanningsvelden tussen hiërarchie en democratie, eenheid en veelheid, traditie en verandering samen te brengen tot een dynamiserende bron van creativiteit.

Afbeelding: © Mazur/catholicnews.org.uk