In België is het jaarlijkse Elisabeth courcours aan de gang. Een veeleisende muziekwedstrijd, ook wel de olympiade van de muziek genoemd. Guido Dierickx verwondert zich over het fenomeen muziek.

Het optreden van een virtuoze violist in een groots muzikaal meesterwerk stelt hoge eisen aan het publiek. Om te beginnen wordt er van iedereen in de zaal een haast religieuze stilte verwacht.  Geen kuchen, geen niezen. Bewonderenswaardig hoe het publiek dat weet op te brengen. Daarbij is het beter niet naar hem of haar te kijken en enkel met gesloten ogen te luisteren. Kwestie van niet verstrooid te geraken en de muziek intenser te beleven. Maar dat is voor de mensen in de zaal te veel gevraagd. Die willen zien. Trouwens, een solist wil doorgaans ook gezien worden. Dan wordt de aandacht van de toeschouwer gevraagd voor zijn of haar verschijning. Dan ziet die hoe de strijkstok de snaren van de viool beroert met een verbluffende trefzekerheid. Onvermijdelijk rijst dan de vraag: hoe is dit mogelijk? Hoe kan je dit wonder verklaren? Want een wonder is het voor de vele muziekleerlingen die niet verder zijn gekomen dan elementaire oefeningen.

Virtuositeit veronderstelt lichamelijke fitheid en harde, volgehouden oefening

Dat is een ongepaste vraag. Daarmee maakt het sacrale genieten van het muzikale visioen plaats voor een profane, technische vraag, voor een nieuwsgierigheid die uiteindelijk niet te bevredigen zal blijken.

Muzikale wonder

Is dit muzikale wonder te danken aan een natuurlijk talent dat zo nu en dan bij mensen tevoorschijn moet komen? Er zijn immers veel mensen en zelfs veel aspirant virtuozen. Geen wonder dat er zo nu en dan eentje doorbreekt op de podia van onze concertzalen. Maar dat is geen bevredigend antwoord. Want waaraan is dat talent te danken? Ha, zullen de kenners ons zeggen, achter de bloei van dat talent gaan vele, vele uren oefening schuil. Om te beginnen moeten die jonge violisten over heel wat atletisch vermogen (en over sterke vingers) beschikken. Immers, van hen wordt geëist een concert te spelen dat drie kwartier kan duren, met heel veel noten die alle willen gespeeld worden, met snelle passages en felle uithalen.  Virtuositeit veronderstelt lichamelijke fitheid en harde, volgehouden oefening. Als je dat in aanmerking neemt blijkt dat sublieme vioolspel niet meer zo wonderlijk. Of toch?

Is dat niet verbluffend: de mens die over zo’n brein beschikt?

Nee, als je dan toch op zoek wil gaan naar de lichamelijke basis van muzikale topprestaties, naar een profane verklaring van een sacraal gebeuren, moet je dieper graven. En kijk, de hedendaagse wetenschap heeft die gevonden. De menselijke hersenen zouden, als ik het goed onthouden heb, zo’n 65 miljard neuronen bevatten. Met daarbij de talloze vervlechtingen tussen die neuronen. Dan begin je te begrijpen waartoe de menselijke hersenen in staat zijn. Dan begin je te begrijpen dat die virtuozen in staat zijn al die noten en al die pauzes van dat lange, complexe concert te memoriseren om die uit het hoofd uit te voeren. En om er tijdens die uitvoering de eigen nuances en emoties aan toe te voegen. Is dat niet verbluffend: de mens die over zo’n brein beschikt, die zijn hersens zo tot zijn instrument kan maken, die ze kan kneden, bewegen en sturen? Zou een robot met behulp van artificial intelligence dat ook kunnen? Dat lijkt me niet denkbaar. Mensen, op het toppunt van hun kunnen, zijn mysteries, onvatbaar voor zichzelf en voor anderen.

Kinderen van God

Mogen wij sommige prestaties van mensen waarachtige wonderen noemen? Mogen wij sommige mensen kinderen van God noemen? Maar wat dan met al die andere mensen die niet hetzelfde talent hebben? Of hebben die andere talenten die minder publieke belangstelling lokken? Wat daar ook van zij, waar het gaat om muzikale virtuositeit voert een profane nieuwsgierigheid ons tot het ontdekken van een aan het sacrale grenzend wonder. Een wonder dat ook in een tijd die men seculier pleegt te noemen niet uit de weg te gaan is.

Beluister de winnaar uit 2024, Dmytro Udovychenko:

De finale van het Elisabethconcours 2025 is van 26-28 mei. Alle finaleavonden zijn live te volgen via de livestream op de website van de Koningin Elisabeth Wedstrijd en via de de Belgische tv-zender Ketnet/Canvas.