webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De inwoners van het dorpje Herxen bij Zwolle vinden dat te weinig mensen weten wie hun vroegere dorpsgenoot Dirc van Herxen is. Daarom maakten ze een tijdschrift en een standbeeld voor deze vader van Moderne Devotie. Wie was hij? Wat deed hij?
Wanneer je van Zwolle naar Deventer rijdt, kom je langs Windesheim en Herxen. Kleine dorpen waar je nu zomaar aan voorbij rijdt maar die eeuwen geleden kloosterlingen uit heel Europa aantrokken. Zowel de plaats Windesheim, als Dirk van Herxen, speelden een vooraanstaande rol in de verspreiding van de Moderne Devotie.
De Moderne Devotie was een hervormingsbeweging in de katholieke Kerk die ontstond aan het einde van de 14e eeuw. Initiator Geert Groote uit Deventer was niet tevreden met de algemene leefsituatie van de bevolking door misstanden onder de geestelijkheid en de kerkelijke leiding.
Waar Groote de aanzet gaf voor de beweging, hielp Dirc van Herxen (1381 – 1457) om haar ook daadwerkelijk te laten landen. Van Herxen wordt dan ook wel de vader van de Moderne Devotie genoemd.
Zo had hij – direct of indirect – de hand in de oprichting van vele huizen die het hart van de beweging vormden zoals Groote het voor ogen had. De inspiratie gaat terug naar de eerste christengemeenschap en de navolging van Christus zoals die in Handelingen beschreven wordt. In de woongemeenschappen wonen zowel geestelijken als leken in gemeenschap van tafel en goederen zonder een formele kloostergelofte af te leggen. De beweging helpt onder andere de jeugd om te studeren en ze zet zich in voor het verbeteren van de leefomstandigheden van de bevolking.
Dat Dirc zo betrokken raakte bij de Moderne Devotie had van alles te maken met het gezin waar hij uitkwam.
Zijn ouders waren erg geraakt door de beweging. Zij stuurden Dirc dan ook als twaalfjarige jongen naar de Latijnse Stadsschool in Deventer. Daar heeft hij ongetwijfeld de bekende hervormer Thomas a Kempis ontmoet die daar ook lessen volgde. Daarnaast kreeg Dirc geestelijke, muzikale, persoonlijke en sociale vorming.
Op de Latijnse School leerde Dirc belangrijke geschriften in het Latijn vertalen naar het Middelnederlands. Dat deed hij vooral om iedereen, de hele gemeenschap, rijk en arm, wel/niet opgeleid, te kunnen bereiken. Voor Dirc was onderwijs en jeugdzorg, gericht op de hele samenleving, van groot belang. Het evangelie maakt immers geen onderscheid en is bedoeld voor iedereen.
Samen met Thomas a Kempis werd hij een van de belangrijkste schrijvers binnen de beweging van de Moderne Devotie. Innocentia servanda wordt als zijn belangrijkste werk beschouwd dat hij schreef voor de broeders in de verschillende fraterhuizen. Het gaat over hoe je met elkaar samenleeft, beschrijft thema’s als deugden, zonden en gaven, en waar je wel of niet aandacht aan geeft. Ook geeft het een uiteenzetting over theologie, filosofie en ethiek en onderwijst in de kerkvaders. Verder gaat het in op de relatie met de samenleving en dan vooral de werken van barmhartigheid en hoe belangrijk dagelijks gewetensonderzoek is. Andere titels die Van Herxen schreef zijn bijvoorbeeld Copulata pro confessore sororum (onderricht voor den biechtvader van een zusterhuis), Super Ave Maria en verschillende collatieboeken.
Na zijn schooltijd treedt Dirc in bij het Fraterhuis Gregorius in Zwolle. Dat was een ingrijpend besluit voor zijn familie. De Broeders des Gemenen (gemeenschappelijk) Leven stonden bij hun intrede hun eigen bezit af aan het Fraterhuis en zo kwam de familiegrond in handen van het Fraterhuis Zwolle. In 1410 werd Dirc rector van het huis nadat hij vier jaar eerder tot priester was gewijd.
Zwolle ontwikkelde zich, onder leiding van Van Herxen, tot het meest invloedrijke Fraterhuis in de Lage Landen. Van Herxen pakte de organisatie, het netwerk, het onderwijs en de groei van de beweging op.
Ook zorgde hij voor een stevige verbinding met de Latijnse Scholen waar docenten streng werden geselecteerd of ze genoeg kennis, kunde en voeling hadden met de Moderne Devotie. Onder andere de universiteit van Leuven was erg gekleurd door de beweging. En de gemeenschapshuizen rondom Leuven waren weer sterk beïnvloed door zowel Zwolle als de universiteit.
Onder leiding van Van Herxen ontstond, zeker voor die tijd, een sterke sociale netwerkorganisatie. Er kwamen onder meer Frater- en Zusterhuizen van wat nu Nederland, Duitsland en België is. Het gezag, de kennis, en de wijsheid van Dirc van Herxen werden alom gewaardeerd en geaccepteerd en die huizen werden sterk gekleurd en gevormd door het Zwolse huis.
Als rector bracht Dirc het onderwijs en het geloofsgesprek naar de mensen. Hij kreeg toestemming van het stadsbestuur en de bisschop om burgers en scholieren uit te nodigen voor persoonlijke geloofs- en sociale vorming. Dat deed hij door collatiegesprekken. Dat zijn gesprekken zonder oordeel, zonder discussie, maar gericht op het delen van kennis en ervaring en het vormen van elkaar. Dit voorbeeld werd door veel steden met Fraterhuizen overgenomen.
Dirc van Herxen was 47 jaar rector van het Gregoriushuis in Zwolle tot 1457.
De huidige bewoners van Herxen vonden het tijd worden om hun dorpsgenoot Dirc van Herxen wat meer bekendheid te geven. Daarom maakten ze het tijdschrift Onderstroom met als ondertitel geschiedenis saai? Niet in Herxen.
Ze plaatsten ook een kunstwerk bij het dorpshuis gemaakt door Henny Schaapman. In het kunstwerk zijn de kernwaarden van de Moderne Devotie verwerkt. Want ook al is deze hervorming al even geleden, de dorpsbewoners voelen zich nog steeds verbonden met die waarden als vrijheid, verbondenheid, verscheidenheid, gemeenschapszin, onderwijs, geloof, ontmoeting, en eenvoud (doe maar gewoon).
Auteur Mink de Vries krijgt het tijdschrift over Dirc van Herxen
Beeld: Mink de Vries
