Hoe bereikt de kerk zoekers? Helpt het dan dat christenen een gekruisigde tonen als ‘beeldmerk’ voor iets wat zin geeft? Ben Frie over het brand management van de gekruisigde, dat ons voor een indringende keuze plaatst.

Wat vinden jullie belangrijk voor de toekomst van de kerk? De hoogopgeleide jongvolwassenen die ik het vroeg zeiden: we moeten zoekers opzoeken, en meer doen aan brand management. 

Zoekers opzoeken: velen zwerven doelloos rond, speuren naar alles wat doorgaat voor spiritualiteit en zingeving maar vinden ons niet. En we doen te weinig aan management om ons ‘merk’ onder de aandacht te brengen. Je wordt tegenwoordig niet gezien als je je niet profileert in de gangbare media.

Godsdienst is voor velen iets vreemds geworden

Onze kerkgebouwen trekken soms wel nieuwe mensen aan, die nieuwsgierig – en welwillend, kan ik eraan toevoegen – het gebouw verkennen, de bijzondere sfeer ervan proeven en het vervolgens verlaten met enige ambivalentie: het is mooi, maar wat kan ik ermee? 

The Passion toont dat het christendom zijn aantrekkelijkheid nog niet verloren heeft.

Het is een heel werk om iets te kunnen begrijpen van wat godsdienst behelst, zeker als je daarin niet groot geworden bent. Ook om het aan de man of de vrouw te brengen, want de beoogde ontvanger heeft vaak weinig middelen om de boodschap te ontvangen. Godsdienst is voor velen iets vreemds geworden, niet zonder meer betrouwbaar want misschien zitten er extremisten achter of bekrompen mensen.

De grote belangstelling voor evenementen als The Passion (in het Engels werkt het blijkbaar beter, internationaler of met diepere gronden dan alleen de Nederlandse) toont dat het christendom zijn aantrekkelijkheid nog niet verloren heeft. 

Brand management met een kruis?

Het geheimzinnige van het christendom, en het getuigen voor waarden die ons diep raken, boezemen ontzag in en winnen het vaak alsnog van grof gedrag, gewelddadigheid en verachting. Wat vandaag boeit is de compromisloze keuze om op te komen voor recht, vrijheid (van meningsuiting) en waardigheid van de menselijke persoon. Of je goddeloos bent of niet, je kunt je hierbij aansluiten want zoveel is duidelijk: dit is waarachtig een fundament onder ons aller bestaan, in elk continent, elk land of elke stad, ja elke buurt.

Als je aan brand management wilt doen, scoor je natuurlijk niet echt als je het kruis toont. Onze cultuur toont liever heldhaftige typen, onafhankelijk, kracht uitstralend en het kwaad meester. Een gekruisigde – de dood aan het kruis moet wel even worden toegelicht – is verre van succesvol, behandeld als uitschot en zeker geen reclame-item. Hoe komen christenen er dan toe om juist dat beeld te tonen als iets wat zin geeft? Als iemand zover is dat hij of zij deze vraag stelt, is een goed antwoord op zijn plaats.

Het gaat niet om het kruis, maar om de gekruisigde

Het is niet zozeer het kruis dat wij tonen, maar de gekruisigde. Er zijn talloze mensen gekruisigd: het was de rigoureuze en nietsontziende bewijsvoering voor het recht van de Romeinen om anderen te dwingen hen onderdanig te zijn. Een urenlange kwelling, soms nog besloten met het breken van de benen omdat je je anders nog kon opheffen in een poging de verstikking te voorkomen. 

Elke beschouwer van het kruis voelt tot op vandaag diezelfde confrontatie

Ons gaat het niet om die straf of om de Romeinen, maar om de mens die de straf in dit geval onderging: Jezus van Nazareth, een joodse rabbijn die gezag had verworven door zijn manier van omgaan met mensen. Hij beriep zich op de Vader, zijn God, die Hem daartoe geroepen had en Hem daar de autoriteit voor had gegeven. Hij kon mensen genezen door hen te vergeven, vrij te maken van wat hen bedrukte met een niet te peilen liefde voor elke mens op zijn pad. Precies datgene waar wij toe in staat zouden willen zijn.

Zijn verschijning was een bedreiging voor hen die wel het vaandel droegen van de joodse godsdienst, maar niet in staat waren om die ten volle in praktijk te brengen. Jezus was een uitdaging, een beproeving omdat Hij mensen tot het uiterste kon brengen als de liefde in het geding was. Ieder die Jezus’ gelijk voelde zonder het te kunnen weerleggen, was meteen geconfronteerd met de eigen beperktheid. Dat viel velen zwaar, en elke beschouwer van het kruis voelt tot op vandaag diezelfde confrontatie. ‘Weg met Hem’, was er geroepen, en een uitbraak van volkswoede kreeg de overhand. De Romeinse stadhouder kon niet anders dan ervoor zwichten en intriganten grepen hun kans om de werkelijkheid naar hun hand te zetten.

De kracht van Jezus’ persoonlijkheid

Het misselijk makend proces verwijst naar elke situatie in onze mensengeschiedenis waarin zich vergelijkbare leugens aftekenen. Maar bij deze terechtstelling – of wat daarvoor doorging – bleek na zijn dood bovendien dat er meer aan de hand was. De kracht van deze persoonlijkheid leek pas echt in leven uit te barsten toen het echec een andere draai kreeg: deze manier van leven leidt tot waarachtigheid, vrijheid en waarheid. Deze manier van leven brengt mij bij mijn onmiskenbaar fundament: dit is de ware liefde, dit is de kern en de zin van mijn bestaan. Hier toont God zich in zijn immense beschikbaarheid om mensen, mij dus ook, in hun levenslot nabij te zijn.

Erken ik zijn waarachtigheid, of niet.

Het brand management leidt ertoe dat ieder die de volle kracht van deze godsdienst gewaarwordt voor een keuze geplaatst wordt: volg ik Christus voortaan, of niet. Ga ik leven als Hij, of niet. Kies ik voor het leven zoals Hij dat toont, of niet. Erken ik zijn waarachtigheid, of niet. Sommigen merken, dat ze er niet toe in staat zijn en gaan bedroefd heen. Wie zich ermee inlaat weet, dat het vervolg allerminst eenvoudig is maar wel waar, en echt, en goed.

Afbeelding: Robert Wagner, Menorah (1993). Rond de gekruisigden slachtoffers van Auschwitz.