webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Toen Donald Trump op 8 augustus ‘vrede’ wist los te peuteren van de Armeense eerste minister Nikol Pasinjan en de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev, kreeg ik massaal reacties van vrienden die wisten dat ik in Armenië was. ‘Eindelijk vrede?’ Op papier wel. Maar het is de vraag hoe lang deze stand houdt.
De oppositie in Armenië is het helemaal niet eens met het plan waarbij hun premier toegaf aan alle eisen van de Azebeidzjaanse president Aliyev en de Amerikaanse president Donald Trump. Intussen gaat in Azerbeidzjan de haatcampagne onverminderd door die Armeniërs afschildert als ‘ziek’.
Die slachtoffers zijn ruim honderdduizend Armeniërs die eind september 2023 van hun voorvaderlijke gronden in Nagorno-Karabach verdreven werden
Ook paus Leo XIV liep in de val en verwelkomde het akkoord zonder iets te zeggen over het leed van de slachtoffers die in de kou blijven staan.
Die slachtoffers zijn ruim honderdduizend Armeniërs die eind september 2023 van hun voorvaderlijke gronden in Nagorno-Karabach verdreven werden. Niemand spreekt nog van hun recht op terugkeer. Behalve het internationaal recht – niemand dus.
Om het conflict beter te begrijpen, moet je weten waar de enclave ligt en iets van de achterliggende geschiedenis kennen.
Toen de Sovjet-Unie rond 1920 de Zuidelijke Kaukasus innam, besloot Stalin om de enclave Nagorno-Karabach aan de nieuwe Sovjet-republiek Azerbeidzjan te geven, ondanks het feit dat de meerderheid van de inwoners Armeens was. Beide volken leefden naast elkaar in het gebied totdat de Sovjet-Unie uit elkaar viel en de vraag over bij wie de enclave hoorde opnieuw opkwam. Schermutselingen groeiden uit tot een oorlog waarbij de Armeniërs de overhand kregen. Rusland bemiddelde in 1994 een staakt-het-vuren waarbij Azerbeidzjan zijn troepen terugtrok. Ook al bleef de enclave formeel bij Azerbeidzjan horen, in feite was zij in handen van Armeniërs die er het bestuur over voerden. Vrede werd het niet. In 2020 brak opnieuw onrust uit en veroverde Azerbeidzjan een groot deel van de enclave. Een nieuw staakt-het-vuren gaf wat rust tot Azerbeidzjan in 2023 de hele enclave innam en ruim honderdduizend Armeniërs op de vlucht sloegen uit angst voor etnische zuiveringen.
Twee jaar later heeft Trump dus de twee landen aangezet tot een vredesakkoord. In een ‘factcheck’ over de oorlogen die Trump stopte, noemde De Standaard dit ‘de meest prestigieuze deal’. ‘De Amerikaanse president forceerde een doorbraak over een van de laatste struikelblokken’, aldus de krant over een transitcorridor die twee losse delen van Azerbeidzjan moet verbinden en die ‘in alle bescheidenheid’ de Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP) wordt genoemd. De internationale pers brengt het niet eens op te zeggen dat deze in de Armeense provincie Sjoenik komt te liggen, maar noemt hem de Zangezoer-corridor, naar het Azeri-woord voor die provincie. Het past in de filosofie van dit ‘akkoord’: Armeniërs worden weggejaagd, hun taal verzwegen, hun erfgoed vernietigd, maar door velen worden deze dingen geen eens meer als ‘struikelblokken’ beschouwd.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Het vernietigen van Armeens erfgoed gebeurt intussen onder andere via ‘spontane’ bosbranden in de vroegere enclave in Nagorno-Karabach, die de Azerbeidzjaanse president Aliyev bij gebrek aan mankracht ‘helaas’ niet kan blussen. Hij heeft geen geld voor blusvliegtuigen. Wel voor nieuw wapentuig. Washington maakte een einde aan een verbod om wapens aan Azerbeidzjan te verkopen. Waarom hij deze nodig heeft, werd duidelijk in een recente toespraak waarin Aliyev de Armeniërs weer ‘des duivels’ noemde. De armenofobie is een van de pijlers van de Azerbeidzjaanse dictatuur, ze wordt – ondanks dit zogenaamde vredesakkoord – op de schoolbanken nog altijd aan de jeugd meegegeven.
Het lijdt niet de minste twijfel dat president Aliyev opnieuw zal aanvallen als de Armeense premier Pasinjan volgend jaar de verkiezingen verliest en de oppositie, die deze deal afwijst, de macht overneemt. Pasinjan zal worden afgestraft – als de Armeniërs tenminste gaan stemmen en niet uit ontmoediging thuisblijven – omdat hij deed wat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky tot nu toe weigert te doen: toegeven aan al Trumps eisen.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Dat toegeven van Pasinjan is een koerswijziging. In mei 2020 zei de Armeense premier nog dat de Fluwelen Revolutie waarmee hij twee jaar tevoren aan de macht kwam, ‘onvermijdelijk’ moest leiden tot zelfbestuur in Artsakh – de aloude naam voor de enclave in Nagorno-Karabach. Inmiddels verklaart de Armeense premier Pasinjan dat ‘vrede onmogelijk is zonder de Karabach-bladzijde om te slaan.’
Toen een journalist op 8 augustus in Washington aan Trump, Aliyev en Pasinjan de vraag stelde wat moet gebeuren met de meer dan honderdduizend Armeniërs die gedwongen werden de regio te verlaten waar de heilige Mesrop Masjtots zeventien eeuwen geleden het Armeense schrift uitvond, weigerden zij de vraag te beantwoorden. De Amerikaanse president wist zelfs niet waar het over ging, hij versprak zich daags erop en had het over ‘Albanië’ versus ‘Aber-baijan’.
De Azerbeidzjaanse dictator heeft zich nog nooit gehouden aan de wapenstilstands- of vredesakkoorden die hij ondertekende, dus waarom zou hij dat nu wel doen?
Maar Aliyev weet nu wel dat zijn agressie loont. De Azerbeidzjaanse dictator heeft zich nog nooit gehouden aan de wapenstilstands- of vredesakkoorden die hij ondertekende, dus waarom zou hij dat nu wel doen? De Armeense premier Pasinjan hoopt dan weer vooral dat iedereen dit alles zo snel mogelijk vergeet…
(tekst gaat door onder afbeelding)
Nog even terug naar de paus. Ook hij verwelkomde het akkoord dus zonder kritische vragen. Is het dan ook een vorm van Genugtuung dat de paus bij zijn geplande reis naar Istanboel uitdrukkelijk in de Armeens-apostolische kathedraal wil bidden? Meer dan honderd jaar geleden werden Armeniërs al eens massaal uit hun vaderland – het huidige Oost-Anatolië – verdreven: de ‘Medz Yeghern’ of ‘Grote Misdaad’ die wij kennen als de Armeense genocide. Deze wordt in Turkije nog altijd ontkend, zoals ook de recente etnische zuivering van de enclave steevast wordt ontkend in Bakoe (de hoofdstad van Azerbeidzjan), sinds kort ook in Washington en nu zelfs dus in Jerevan (de hoofdstad van Armenië).
En de godsdienst in dit alles? Armenië werd in 301 toch ’s werelds eerste christelijke natie, een decennium vroeger dan het Romeinse Rijk? De meisjes en vrouwen dragen er een kruisje aan hun halsketting en stoere mannen laten christelijke symbolen en heiligenfiguren op hun armen tatoeëren. Maar dit conflict is niet religieus: zowel Armenië als Azerbeidzjan werden door de Sovjets grondig geseculariseerd. Het dertig jaar geleden teruggevonden christendom ligt aan de basis van de Armeense identiteit, maar deze is geenszins evangelisch.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Telkens valt me op hoe ‘modern’ de Armeense samenleving is: het is er al blingbling en selfies wat de klok slaat, zeker in Armeense hoofdstad Jerevan, waar een derde van de bevolking woont. Dit verklaart meteen ook de groeiende apathie aldaar voor dit conflict.
De vroegere inwoners van Nagorno-Karabach – de Artsakhis – worden zelfs in Armenië vaak vergeten. Alleen de Armeens-apostolische Kerk blijft het verlies van Artsakh, de problematiek van de vluchtelingen uit Artsakh en hun recht op terugkeer voortdurende onder de aandacht brengen, net als oppositiegroepen die zich nauw met deze Kerk verbonden weten, en de Armeense diaspora in Amerika, Europa en het Midden-Oosten.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Dat zij niet over Nagorno-Karabach willen zwijgen, werkt eerste minister Pasinjan nu stevig op de zenuwen. Scheiding der machten bestaat nog niet echt in deze voormalige Sovjet-republiek, en de ene na de andere opposant verdwijnt na schijnprocessen achter de tralies. Daar zijn intussen ook drie Armeens-apostolische aartsbisschoppen bij. Pasinjan roept ook openlijk op kerkleider Karekin II, katholikos van alle Armeniërs, af te zetten.
De premier rakelt daarbij – op zijn Facebook-pagina maar zelfs vanop de tribune van het parlement – een aloud gerucht op dat de katholikos het niet nauw zou nemen met de celibaatsverplichting en zelfs een kind zou hebben.
En de man en vrouw in de straat in Jerevan? Die halen steeds vaker gelaten de schouders op.
Foto’s: Benoit Lannoo
