webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
In de Duitse kerk wordt de noodzaak tot vernieuwing gevoeld. Op de agenda van ‘Der Synodale Weg’ staan thema’s als seksueel misbruik, ongezonde machtsstructuren, de rol van vrouwen in de kerk en priesterschap & celibaat. Maria Boxberg is geestelijk begeleider van het proces.
In 2010 sprak jezuïet Klaus Mertes, hoofd van een middelbare school in Berlijn, zich uit over seksueel misbruik in katholieke scholen. Hij noemde het een misdrijf. Er werd een onderzoek op gang gebracht naar het seksueel misbruik binnen deze katholieke instelling. Het MHG rapport, uitgevoerd door de universiteiten van Mannheim, Heidelberg en Göttingen, was duidelijk: er zijn in de Duitse Rooms-Katholieke Kerk bepaalde machtsstructuren die seksueel misbruik mogelijk maken.
Voor de Duitse bisschoppenconferentie was het duidelijk dat op dit vlak vernieuwingen nodig waren. Het imago van de kerk is er ernstig door beschadigd. Het ging allang niet meer enkel om de imagoschade te herstellen, ook meer fundamenteel wilde de conferentie ongezonde machtsstructuren aan de orde stellen. Zoekend naar de thema’s die daarbij aan de orde zijn, werd het verlangen uitgesproken om meer een luisterende Kerk te zijn. Ook werd het belang om leken bij dit proces te betrekken uitdrukkelijk onderstreept.
Dit alles leidde tot het begin van de Synodale Weg in de Duitse Rooms-Katholieke Kerk, een vorm van breed overleg die in 2019 begon. Men beperkt zich hier niet tot het tegengaan van misbruik alleen; ook andere thema’s die binnen de kerk al jaren tot spanningen leiden worden meegenomen. Deze zijn ondergebracht in vier centrale thema’s:
De Synodale Weg moet tot concrete beslissingen leiden die de Kerk kunnen vernieuwen. Dat is niet eenvoudig want de geloofwaardigheid van de Duitse kerk is ernstig aangetast. Men vindt dat de Kerk niet professioneel omgaat met personeelszaken en met financiële en organisatorische kwesties. Veel christenen vinden de Kerk daarin niet transparant en kunnen het instituut daarom niet langer serieus nemen.
Vervolgens staan niet alle deelnemers zonder vooringenomenheid in dit proces. Sommigen hebben duidelijke ideeën over hoe de uitkomsten eruit moeten zien. Er zijn er die de ongelijke machtsverhouding een spirituele betekenis willen geven: hoger geplaatsten zouden ‘grotere dienstbaarheid’ als ideaal zien, maar daarmee zou de machtsstructuur een onwaarachtig fundament krijgen. Het is zaak nu echt te kijken naar afhankelijkheid en ongelijkheid in kerkelijke samenwerkingsverbanden zoals bisdommen en parochies.
De structuur van de Synodale Weg is erop gericht om besluitvorming te vergemakkelijken. Men koos voor een serie algemene vergaderingen en forums die in een periode van twee jaar zouden plaatsvinden, maar door de lockdown zal dat waarschijnlijk langer duren. De voorstellen uit die forums worden in de Plenaire Vergadering besproken. Als dat tot vernieuwingsbesluiten leidt, is een meerderheid van tweederde nodig van alle betrokkenen: de bisschoppen, de vrouwelijke synodeleden en uiteindelijk van de gehele plenaire vergadering.
Bij het proces worden zoveel mogelijk mensen betrokken: bij de eerste Algemene Vergadering van begin 2020 nam bijvoorbeeld een gemengde groep deel: 69 bisschoppen, 69 leken en 140 andere deelnemers die gevraagd waren vanwege hun deskundigheid of die een andere kerkelijke organisatie vertegenwoordigden. Zo is de Synodale Weg een belangrijke ontmoetingsplek geworden tussen groepen deelnemers (bijvoorbeeld bisschoppen en leken van verschillende leeftijden en met verschillende achtergronden en meningen).
Het proces roept bij sommigen weerstand en onzekerheid op. Als bijvoorbeeld tijdens de eerste plenaire sessie geestelijken en leken door elkaar zitten op alfabetische volgorde van hun achternaam, is dit voor sommigen een grote stap. Enkele bisschoppen en fundamentalistische katholieken kwalificeerden dit door-elkaar-heen-zitten als niet gepast, als gelijkend op het protestantisme, of verwijzend naar democratie en secularisatie. Een ander voorbeeld is het open voorbereidingsproces dat voor een bisschop beangstigend was: hij zou niet langer de eenheid bevorderen als mensen erachter zouden komen dat ook hij twijfels heeft over bepaalde zaken.
Toch bracht deze manier van doen ook onverwachte inzichten en meer begrip voor elkaars positie. De vertragende werking van de lockdown versterkte dat nog. Een voorbeeld: zuster Philippa Rath (een benedictines die voor een boek roepingsverhalen van vrouwen in de kerk in verzamelde) zei dat een bisschop haar had verteld dat de getuigenissen in haar boek hem inzicht hadden gegeven in de vele manieren waarop vrouwen aan het leven in de Kerk bijdroegen. Een ander voorbeeld: deelnemers die nooit direct met elkaar gesproken hadden en elkaars standpunten enkel kenden uit tijdschriften, waren nu rechtstreeks met elkaar in gesprek en konden hun intenties delen.
Samen met jezuïet Bernd Hagenkord ben ik in augustus 2019 gevraagd om voor de geestelijke begeleiding van de Synodale Weg te zorgen. Van meet af aan zagen wij onze taak als het mogelijk maken van een gemeenschappelijke reis onder leiding van de heilige Geest – waartoe de paus ons in een eerder stadium had uitgenodigd. Om de deelnemers ruimte te geven stellingnames van anderen te laten bezinken en zich te laten meenemen in het onverwachte, hebben we bijvoorbeeld tijdens de eerste vergadering momenten van stilte ingebouwd. Zo boden we korte bewustwordingsoefeningen aan om aandachtig te kunnen luisteren naar wat resoneerde en te vragen: wat brengt dit bij mij in beweging?
Velen buiten de Kerk denken dat de Synodale Weg een breuk in de Kerk zal veroorzaken. Ik zou liever zeggen dat veel van de problemen en punten die nu op tafel liggen, al langer oorzaak van spanningen zijn. Het blijft in die zin een proces dat veel van de deelnemers vergt. Maar ik hoor ook positieve reacties en zie in al die mensen en meningen een hartstochtelijke liefde voor onze Kerk. Veel deelnemers zijn blij met de kwaliteit van de ontmoetingen en zien deze als een stap naar een betere vorm van communicatie. Ik heb de indruk dat iedereen die erbij betrokken is weet dat het de hoogste tijd is om met elkaar te praten en veranderingen te durven doorvoeren.
