“Wir setzen uns mit Tränen nieder” wordt “Wij knielen neer en zijn in tranen”. Ria Borkent schreef een poëtische hertaling van de Matteüspassie, die gezongen ten volste tot zijn recht komt.

Vakmanschap is meesterschap. In een land zo vol Matteüspassie lijkt het alsof de bijbelse spelers in het lijdensverhaal Duits praten. Je bent zo vertrouwd geraakt met hun gezongen verhalen en emoties, dat het de eigen taal lijkt van Jesus, die Jünger, der Landpfleger und, das ist verdeutschet, Schädelstätt. De Nederlandse versie van Jan Rot wekte ons uit de slaap: het kan ook in het Nederlands! En hoe! Het kan zich nu overal afspelen, ook in Nederland dus. Toch kom ik nu pas op het woord vakmanschap, omdat ik de ‘poëtische hertaling’ van Ria Borkent in handen kreeg. Ik beleef in haar vertaling het evangelie, het geloof maar ook het gebed. Er gebeurt weer echt iets als je luistert met deze tekst in je handen. Hoe doet ze dat?

Bloeden moet jouw moederhart

Ik citeer haar maar even wat langer: “Mijn doel is een goed zingbare, poëtische en brontekstgetrouwe vertaling van de Matthäuspassion, die zowel luisteraars als zangers artistiek en inhoudelijk aanspreekt en natuurlijk klinkt(…). Goed zingbaar: Bach schreef de muziek op de teksten; bij een vertaling gaat het andersom: mijn zinsbouw moet kloppen op de muziek. Mooie klanken willen blijven, Blute nur du liebes Herz – Bloeden moet jouw moederhart. Voor de volkskoren is Laat hem kruisigen! veel beter te zingen dan Aan het kruis met hem! Je geeft je er voortdurend rekenschap van dat je niet met een leestekst bezig bent, maar met een tekst die gezongen gaat worden op beeldende muziek.”

Cabaretesk

Borkent beschrijft bij een aantal passages waarom ze koos voor de woorden die er nu staan. Ze geeft een belangrijk advies: “Het is wel aardig als u er een beetje bij zingt.” Het is geen leesboek, deze vertaling. Soms schoot ik in de lach bij een of ander woord: het werkt hier en daar cabaretesk als je alleen maar leest. Maar de treffende vondsten gaan overheersen als je leest terwijl je de muziek hoort. Ze slaagt erin om piëtistische vroomheid van eeuwen her een actuele plek te geven die de juiste verbinding is tussen toen en nu, tussen daar en hier.

De beschrijving ‘poëtische hertaling’ is zeer terecht

Een paar voorbeelden: “Buß und Reu knirscht das Sündenherz entzwei” – het lijkt een onmogelijke tekst. Maar het wordt “Rouw en spijt slaan mij neer en breken mij”. Ineens werkt het weer. Of deze sprong: “Welt, geh aus, laß Jesum ein” – “Kwaad, verdwijn, laat Jezus toe”. En: “Wenn mir am allerbängsten wird um das Herze sein”: “Als ik het allerbangst ben, te bang om sterk te zijn”. Je zou zeggen: dat staat er niet, maar het is wel precies wat er gezongen wordt. Ziedaar, “das gehet meiner Seele nah”, “Het breekt mijn hart, het schreeuwt me na”.

Balanceren

Ja, de beschrijving ‘poëtische hertaling’ is zeer terecht. Ook de tekst van de evangelist zit vol vondsten. En het volk zegt gewoon weer: “Was gehet uns das an? Da siehe du zu!”, ofwel “Dat is niet ons probleem. Los dat zelf maar op”. Borkent: “Het geheel moet er vanzelfsprekend uitzien, zoals een danseres niet laat merken hoeveel moeite een beweging kost, maar op een natuurlijke manier haar arm heft alsof ze een draadje klapkauwgom trekt. Het is balanceren op een notenbalk, de evenwichtsbalk van Bach.”

Dat is het precies: je komt weer in balans. Misschien toch nog even kopen voor u naar Naarden gaat en het in uw binnenzak of handtas stoppen. Maar ook thuis bij de cd is de gelovige in u blij dat u dit boekje vond.

Ria Borkent, Matteüs Passie, een poëtische hertaling, Boekencentrum 2012. (Meer informatie/bestellen)