Het stadsfestival Barokke Influencers benadert de barok niet alleen als kunststroming of toeristische attractie, maar ook als een manier om met verandering om te gaan.

Stadsfestival Barokke Influencers speelt zich af in Antwerpen, een stad waar het ignatiaans geïnspireerde onderwijs al vele generaties lang nadrukkelijk aanwezig is. Tot op vandaag zijn er twee ‘jezuïetencolleges’. En uiteraard is er de Universiteit Antwerpen, ontstaan uit de fusie van drie universitaire instellingen, waarvan de voormalige Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius de oudste was. In die context is Barokke Influencers ontstaan, op een initiatief van de Stichting Jezuïetenerfgoed. Het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA) en Universiteit Antwerpen hebben in 2020 de Stichting Jezuïetenerfgoed opgericht. Deze stichting van openbaar nut legt zich toe op de wetenschappelijke en maatschappelijke valorisatie van het roerend materieel erfgoed van de jezuïeten in Antwerpen en daarbuiten. UCSIA verzorgt de coördinatie van het stadsfestival. Universiteit Antwerpen treedt op als co-organisator.

Ontmoeting tussen traditie en moderne tijd

De zeventiende eeuw is bepalend geweest voor de ontwikkeling van Antwerpen en de Lage Landen. Barokke Influencers toont de invloed van de barok en de centrale rol die jezuïeten in Antwerpen hebben gespeeld. De barok belichaamt de ontmoeting tussen traditie en moderne tijd. De jezuïeten gaven dat proces mee vorm vanuit hun religieuze overtuiging en sociale bewogenheid. Barokke Influencers onderzoekt hoe internationaal en verregaand die ontwikkeling was, hoe ze tot in de twintigste eeuw heeft doorgewerkt en wat de erfenis van de barok vandaag betekent in onze superdiverse samenleving. Het historische erfgoed van de jezuïeten is voor de organisatie van het stadsfestival een aanleiding om een dialoog op gang te brengen over de grote uitdagingen die ons te wachten staan.

Persoonlijk heb ik inspiratie gevonden bij wat Michel de Certeau SJ over de barok schreef.

Aan veranderingen geen gebrek in de lange zeventiende eeuw. Wetenschap en mondiale handelsroutes brachten de wereld in beweging, ten goede en ten kwade. Er kwam een wisselwerking tussen traditie en vernieuwing op gang die nooit meer is gestopt. In Antwerpen bepaalde de tegenstelling tussen katholieken en protestanten de indeling van de samenleving, en de organisatie van politieke en militaire macht. De voormalige calvinistische republiek Antwerpen werd een bolwerk tegen het protestantse noorden. De jezuïeten hielpen mee.

De grootse gebaren van de barok

Er zijn echter verschillende lezingen van de barok mogelijk. Persoonlijk heb ik inspiratie gevonden bij wat Michel de Certeau SJ over de barok schreef. Historicus en theoloog Certeau had oog voor de verzwakking van ijkpunten en vaste waarden. Omdat een eenduidige beleving van het geloof niet meer evident was, gaven mensen tegengas: dat zijn dan de hyperbolen en de grootse gebaren uit de barok. In hun ijver om het publiek te overtuigen van het ware geloof bespeelden barokkunstenaars alle zintuigen, maar onder al die bravoure zat dus ook een vorm van onzekerheid die verrassend hedendaags overkomt. Jezuïeten traden de adembenemende problemen van de zeventiende eeuw tegemoet met een onwrikbare hoop. In het stadsfestival Barokke Influencers nemen we die erfenis als uitgangspunt en gaan we op zoek naar de grote vraagstukken van vandaag, betreffende solidariteit, onderwijs, geloof, dekolonisering en nog andere.

Jezuïeten traden de adembenemende problemen van de zeventiende eeuw tegemoet met een onwrikbare hoop

We vragen ons, lichtjes overmoedig, af waarom we nog steeds kinderen van de barok zijn. Om daar goed op te kunnen antwoorden hebben we veel kunst nodig. Er zijn barokconcerten en een speciale editie van Bach in de Stad. Drie ambitieuze tentoonstellingen vormen de drijvende kracht achter het festival. In de centrale expo Barokke Influencers. De jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen brengen we het Antwerpen van de zeventiende eeuw tot leven. Het is een echte publiekstrekker op drie unieke locaties: de voormalige jezuïetenkerk Sint-Carolus Borromeus (zie foto), het Museum Snijders&Rockoxhuis en de Nottebohmzaal.

Het verloop van het stadsfestival

De impact van de barok blijkt ook uit een expo die in het vernieuwde Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen plaatsvindt: daar staat het netwerk van De Pelgrim centraal. In de jaren twintig van de vorige eeuw probeerde die kunstenaarsgroep geloof en moderniteit met elkaar te verzoenen. Religieus geïnspireerde kunst is een onderbelicht facet van de historische avant-garde. Eind juni ten slotte opent de expo Zoek-Stadion in het door Zaha Hadid omgebouwde Havenhuis.

Tijdens die laatste expo staan jonge kunstenaars centraal en wordt onderzocht wat gemeenschapskunst vandaag kan betekenen. Dit kunsthistorische en artistieke drieluik vormt de aanleiding voor een uitgebreid programma met lezingen en debatten. Op ons digitale platform barokkeinfluencers.be brengen we een heleboel achtergrondinfo en een podcastreeks samen. Het programma van Barokke Influencers loopt door tot eind november.

Foto: Sint-Carolus Borromeus tijdens de laatste geloften van Ward Biemans SJ en Wiggert Molenaar SJ. Door Ben Frie SJ.