Niet het uiterlijke, maar het innerlijke geweld is het meest angstaanjagend in Black Mass. Een bespreking van een atypische gangsterfilm.

Jimmy ‘Whitey’ Bulger: zegt die naam u iets? Vermoedelijk niet. Het is alweer zo’n 20 jaar geleden dat zijn carrière eindigde, in het verre Boston bovendien, South Boston om precies te zijn. Toen één van zijn collega’s werd gevraagd wat hij nu van Jimmy vond, vatte hij het bondig samen: “a real criminal”. Jimmy Bulger was namelijk een gangster, de leider van de Winter Hill Gang, actief in een buurt van Ierse immigranten. Aan regisseur Scott Cooper de uitdaging hoe aan een internationaal publiek een stukje Amerikaanse misdaadgeschiedenis te vertellen zonder in de zoveelste gangsterfilm met schietpartijen en achtervolgingen te vervallen, waarin het goede natuurlijk het kwade overwint.

Regie, kleuren en muziek maken van Black Mass een film die rijk is in sfeer en drama

Mogelijk is Black Mass de gangsterfilm met de minste achtervolgingen en schietpartijen in de filmgeschiedenis: nul namelijk, als je Jimmy’s afrekening met zijn vijanden niet meetelt. Geweld gebruiken is geen probleem, leert hij zijn zoontje, zolang je het maar doet zonder getuigen. Geen schietpartijen dus, louter executies. Het meest angstaanjagende geweld in Black Mass zit binnen in Jimmy, meesterlijk gespeeld door Johnny Depp, met dun wit haar (‘Whitey’) en lichtblauwe lenzen, dezelfde kleur ogen als zijn broer William (de niet minder meesterlijke Benedict Cumberbatch), die onkreukbaar senaatsvoorzitter van Massachusetts was.

Pact

De geslaagde gangster en de geslaagde politicus dus: we zien ze maar één keer samen in huis bij de laatste, en verder aan de keukentafel bij moeder in de Ierse volksbuurt, waar de grootste vijand die andere gediscrimineerde minderheid is, de Italianen, met name de maffia. Hun jeugdvriend John Connolly (Joel Edgerton, ook al meesterlijk) beweegt zich tussen die twee werelden als agent van de FBI die ook graag zou slagen in het leven en dat hoopt te bereiken door Jimmy Bulger te winnen als informant.

Het pact: Jimmy helpt de FBI om de Italiaanse maffia op te rollen en kan in ruil daarvoor zijn gang gaan, zolang hij maar geen moorden pleegt of drugs verhandelt. ‘Deal With the Devil’ was een helderder titel geweest, maar ‘Black Mass’ is ook niet slecht, gelet op de katholieke achtergrond: een duivels verbond met bloed als teken, want natuurlijk gaat Jimmy door met moorden, met name van (mogelijke) verraders, die hij desnoods eigenhandig wurgt.

Drijfveren

Regie, kleuren, muziek, alles werkt mee om van Black Mass een film te maken die rijk in sfeer en drama is en met zijn twee uren speeltijd slechts bij vlagen aanvoelt als te lang, misschien omdat het verhaal soms ondergeschikt wordt gemaakt aan de vorm. De enkele zwakke punten worden ruimschoots goedgemaakt door de acteurs, de reeds genoemden en alle anderen, van Kevin Bacon als Connolly’s baas en Julianne Nicholson als diens vrouw, tot Peter Sarsgaard als de cokeverslaafde Brian Halloran.

Geen enkel mens is de vleesgeworden duivel, ook Jimmy Bulger niet

Waarom een pact met de duivel geen goed idee is, wordt intens duidelijk in de tragische figuur van Connolly, gedreven door ijdelheid en hebzucht. Maar geen enkel mens is de vleesgeworden duivel, ook Jimmy Bulger niet. Zijn drijfveren blijven echter verborgen vlak onder de strakke huid en achter de ijzige ogen van Johnny Depp: Ierse trots en bloedbanden, ja, maar wat maakt dat de zo vaak beleden loyaliteit uiteindelijk een loos verbondswoord blijft?

Trailer