Moet een artiest zelf lijden – liefst tot de dood – om goed te kunnen zingen? Een column van Guido Dierickx SJ over gestorven sterren, van Amy Winehouse tot Dietrich Fischer-Dieskau.

En de zwarte reeks gaat maar verder. Alweer is één van de grote muzikale stemmen van onze tijd verstomd. Het is begonnen, denk ik toch, met Michael Jackson. Of was het Freddy Mercury? En meer recent Amy Winehouse en Whitney Houston. Ik vergeet er natuurlijk, namen waarvan ikzelf nooit gehoord heb, maar de vele kenners van de popmuziekwereld in de cultuurbijdragen van onze kranten wel.

En dit voorjaar is ook Dietrich Fischer-Dieskau overleden, de grootste bariton sinds de Tweede Wereldoorlog. Maar, zult u zeggen, die hoort niet thuis in het rijtje. Inderdaad, die hoort thuis in een heel ander rijtje en het is belangwekkend na te gaan waarom. Hij is zesentachtig geworden en de anderen zijn jong gestorven. Maar dat is niet de eigenlijke reden.

Zoeterig

In de jaren vijftig en zestig hadden de populaire zangers een goede stem: Bing Crosby, Frankie Laine, Frank Sinatra enzovoort. Hun teksten waren dikwijls zoeterig, maar hun stem maakte veel goed. Ze durfden zelfs te zingen zonder microfoon. Dat is tegenwoordig in de popmuziekwereld niet meer nodig. De teksten zijn nog altijd zoeterig, maar de stemmen klinken schraal en gerimpeld.

Dat wordt goedgemaakt, zo zeggen de kenners, door de expressiviteit van hun optreden. Daar delen zij hun diepste zelf mee aan hun publiek. Ze zingen over hun ik dat verliefd is, over hun ik dat liefdesverdriet heeft, over hun ik dat zo eenzaam is en troost behoeft van de geliefde. Exhibitionisme dat hun fans heerlijk vinden. Tijdens hun optreden vieren die de hoogmis van het expressief individualisme (sorry, sociologisch jargon). Als die popmuzieksterren ondertussen echt dood gaan aan de drank en drugs, is dat zowaar een getuigenis van hun waarachtigheid. Hoe moeizamer hun leven, hoe beter ze zingen. Zo is het ook bij de vinken: blinde zingen beter dan niet blinde.

Wonderlijk mooi

Niets daarvan bij Fischer-Dieskau. Die stelde bijvoorbeeld zijn stem ten dienste van de muziek van Franz Schubert die zelf zijn muziek van zijn liederen, althans die van Die Winterreise, ten dienste stelde van de gedichten van Wilhelm Müller. Zo komen we dan iets te weten over het ik van Schubert en weinig over het ik van Fischer-Dieskau. Maar dat hoefde ook niet. Met zijn wonderlijk mooie en volmaakt geschoolde stem kon die allerlei personages tot leven roepen in tal van opera’s en oratoria. En niet enkel zichzelf.

Dietrich Fischer-Dieskau zingt Der Lindenbaum uit Schuberts liederencyclus Die Winterreise.

Een eerdere versie van deze column verscheen in Tertio.

Afbeelding boven dit artikel: De in 2011 overleden zangeres Amy Winehouse. Foto: Daniel Arnold.