Is het genie Jan van Eyck zo maar uit de lucht komen vallen? Deze vraag wordt gesteld op een bijzondere tentoonstelling in museum Boijmans-Van Beuningen.

Zoals Rembrandt in de canon van Nederland voorkomt, zo hoort Jan van Eyck in de canon van de Zuidelijke Nederlanden. Je hoeft niet veel van kunst te weten, maar deze twee namen zijn bij iedereen bekend. Bij Jan van Eyck begint iets totaal nieuws.

Revolutie

Voor Friso Lammertse, een van de samenstellers van de tentoonstelling in museum Boijmans-Van Beuningen, betekent Van Eyck een nog grotere revolutie dan Picasso of Kandinsky. Schilderijen en miniaturen van vóór Van Eyck laten sierlijke figuren – meestal heiligen – zien tegen een gouden achtergrond, geen levensechte portretten, maar algemene typen. Men spreekt in dit verband van de Internationale Gotiek.

Jan van Eyck schildert mensen en dingen tot in de kleinste details nauwkeurig

Maar Jan van Eyck schildert mensen en dingen tot in de kleinste details nauwkeurig. Hij geeft individuen weer en plaatst ze in een natuurlijke omgeving onder een blauwe hemel. Rond 1390 in Maaseik geboren, was hij in zijn tijd al beroemd. Hij werkte eerst in Den Haag als hofschilder van hertog Jan van Beieren, daarna trad hij in dienst van Filips de Goede, hertog van Bourgondië. Na Van Eyck is iedereen anders gaan schilderen.

De drie Maria’s bij het graf, Jan van Eyck

Voorgangers

Is het genie Jan van Eyck zo maar uit de lucht komen vallen? Deze vraag heeft het Rotterdamse museum zich gesteld. Naast enkele schilderijen van de meester laat de expositie een aantal werken zien die vóór hem gemaakt zijn, tussen 1390 en 1430. Zo kan de beschouwer de meester met zijn voorgangers vergelijken.

Van Jan van Eyck wordt De drie Maria’s bij het graf (1430-1435) getoond, uit de eigen collectie van het museum, het enige schilderij van Jan van Eyck in Nederlands bezit. Er zijn nog meer schilderijen van zijn hand te zien, onder andere De Annunciatie (c. 1435) uit Washington. Maria bevindt zich in een kerk en is zij duidelijk in de ruimte geplaatst. Zij is wel te groot in verhouding tot het kerkgebouw, maar dat heeft met haar geestelijke grootheid te maken. In zoverre is de kunst van Van Eyck nog middeleeuws ideëel.

De buitenste panelen van het Norfolk-triptiek, kunstenaar onbekend.

Realisme

Op de tentoonstelling is behalve De drie Maria’s bij het graf nog een belangrijk eigen stuk van het museum te zien: het zogenaamde Norfolk-triptiek, dat uit 1415-1420 dateert en misschien in Luik is vervaardigd. Dit drieluik geeft een idee van wat de jonge Jan van Eyck kon hebben gezien in de streek waar hij vandaan kwam en in de periode waarin hij zijn schildersopleiding ontving. Het schilderij kan stilistisch gelabeld worden als behorend tot de Internationale Gotiek. Maar hier en daar is op dit drieluik een nieuw realisme waar te nemen. De figuren bezitten een zekere plasticiteit, en de lucht op de buitenkant van de zijluiken is blauw, naar achteren toe verlopend naar een lichtere kleur. Aan de hand van dergelijke werken kunnen we zien dat Van Eyck de consequenties trok van wat vóór hem al gaande was. Het realisme dat in schilderijen als het Norfolk-triptiek aanwezig is wordt door Van Eyck voortgezet, maar op een uiterst consequente en voor die tijd verrassende manier.

Van Eyck trok de consequenties van wat vóór hem al gaande was

Er zijn nog veel meer werken te zien die ‘de weg naar Van Eyck’ illustreren. Deze zijn afkomstig uit diverse binnen- en buitenlandse musea, vooral uit het Gemäldegalerie van de Staatliche Museen in Berlijn, waarmee het Rotterdamse museum heeft samengewerkt.

Inventiviteit

De kosten voor deze tentoonstelling zijn hoog, 1,3 miljoen euro. Dit met name vanwege de hoge verzekeringskosten van de kwetsbare en unieke kunstwerken. Met veel inventiviteit is het gelukt om het benodigde geld bijeen te krijgen. Het is aan raden gebruik te maken van de mogelijkheid om een aantal bijzondere kunstwerken te zien, want het lijkt niet aannemelijk dat een dergelijke expositie in de toekomst nog kan worden gerealiseerd.

De tentoonstelling ‘De weg naar Van Eyck’ is te bezoeken van 13 oktober 2012 t/m 10 februari 2013. Meer informatie: www.boijmans.nl