Een kleine, maar fijne tentoonstelling in Den Bosch toont schilderijen van onder meer Brueghel en Van Eyk. Hun meesterschap toont zich in details, die je makkelijk over het hoofd zou zien.

Den Bosch timmert aan de weg. Na de tentoonstelling over Jeroen Bosch moeten we nu terug naar het Noordbrabants Museum voor een kleine, sympathieke tentoonstelling van vijftig meesterwerken uit het Nationaal Museum te Sibiu, Roemenië: schilderijen van Noord- en Zuidnederlandse meesters van de 15e t/m 18e eeuw.

Genoeg te genieten op deze kleine tentoonstelling

Naast minder bekende namen krijgen we ook grootmeesters te zien, zoals Jan van Eyck, Hans Memlinc, Pieter Brueghel de Jongere, Jacob Jordaens. Een bonte verzameling, van alles wat: Bijbelse en mythologische onderwerpen, landschappen en stillevens, genrestukken en portretten, ruim verspreid over drie zalen.

Huwelijk

Absoluut hoogtepunt: dat kleine schilderijtje van Jan van Eyck: Man met blauwe tulband. Een man uit de 15e eeuw, zo raak geschilderd dat je meent hem gisteren nog gezien te hebben. Alleen zonder die malle hoofdbedekking. Volgens de – fraaie! – catalogus “in die tijd volop in de mode”. Tussen duim en ringvinger van de rechterhand houdt hij een ring die een glimp licht vangt. Een portret “waarschijnlijk bij gelegenheid van een verloving of een huwelijk”. Zeer wel mogelijk. Maar is zijn ingekeerde blik daar niet te bedachtzaam voor?

Jan van Eyck, Man met een blauwe tulband, ca. 1430. Muzeul Naţional Brukenthal, Sibiu.

Niemand zal het mij kwalijk nemen dat bij het kijken naar kunst mijn jezuïetenachtergrond mee-associeert. In zijn Geestelijke Oefeningen – handleiding voor het gebedsleven – geeft Ignatius van Loyola adviezen hoe ik een levenskeuze zou kunnen maken. Daar is dit schilderij een perfecte illustratie bij: als de ring symbool is van mijn trouw, sta ik stil bij de vraag aan welke roeping ik trouw wil blijven in mijn verdere leven: met wie of wat zal ik mij blijvend engageren?

Anekdotische scènes

Prachtig ook de Kindermoord te Bethlehem van Pieter Brueghel de Jonge, illustratie bij het Bijbelverhaal van Lukas (2:16-18), geplaatst in het winterse dorp dat we ook kennen van andere werken, zoals bijvoorbeeld de volkstelling.

Pieter Brueghel de Jongere, Kindermoord te Bethlehem, ca. 1610. Muzeul Naţional Brukenthal, Sibiu.

De wreedheid van het onderwerp in talloze anekdotische scènes uitgewerkt: hoe plaatselijk gespuis in dienst van de soldaten een herberg binnendringen, hoe die herberg uitgerekend heet ‘Dit is in de Ster’ (waren immers kort tevoren de Drie Wijzen uit het Oosten niet door de ster naar Bethlehem geleid?), hoe moeders tevergeefs om genade smeken, hoe een vader in zijn eentje een zwaard trekt tegen soldaten te paard, hoe mensen zich schielijk verbergen, hoe een jongeman juist een kind heeft doodgestoken en tevreden op weg is naar de volgende, hoe een soldaat ergens tegen een huis staat te plassen, hoe in de verte het kerkje zich aftekent tegen de horizon: je blijft kijken.

Kruis

Ik vind het leuk om op de details te letten. Zo was ik verrast door het portret van de kerkvader Hiëronymus door Marinus van Reymerswale.

Marinus van Reymerswale, De heilige Hieronymus in zijn studeervertrek, ca. 1545. Muzeul National Brukenthal, Sibiu.

Hij is – zoals de traditie dat wil – in het kardinaalsrood gekleed; mediteert over de eindigheid van het leven, aangeduid door het gedoofde stompje kaars en de schedel, in het licht van Jezus’ dood en verrijzenis, respectievelijk aangeduid door het houten kruisbeeld en de illustratie in het gebedenboek vlak vóór hem. In de ogen van de bidder weerspiegelt zich de kruisvorm van het venster waar hij kennelijk tegenover zit. Dat venster is niet te zien. Zodat de kruisvorm in zijn ogen rijmt op het kruis waarvoor hij heeft plaats genomen.

Genoeg te genieten. Een kleine, maar fijne tentoonstelling.

Informatie

De tentoonstelling ‘Van Eyck, Brueghel, Jordaens. Meesterwerken uit Roemenië’ is nog t/m 9 oktober 2016 te zien in het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch. Meer informatie: website museum.