In Kruispunt zoekt een gemankeerd gezin een weg naar geluk en leven. Jonathan Franzen laat God een onzichtbaar aanwezig personage zijn, aanwezig in de interpretaties van de gezinsleden. 

Kruispunt is het eerste deel van een trilogie die verschillende generaties van de familie Hildebrandt volgt. In Kruispunt staat het gezin van hulppredikant Russ Hildebrandt centraal. Het verhaal begint in de jaren zeventig. De maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de seksuele revolutie, de popcultuur, de Vietnamoorlog en het toenemende drugsgebruik zijn deel van de dagelijkse strubbelingen van het gezin in New Prospect (Wisconsin). 

Grote maatschappelijke thema’s

De Amerikaanse schrijver Franzen staat bekend om zijn vermogen grote maatschappelijke thema’s in het dagelijkse leven van de personages te integreren, wat hij in zijn eerdere romans De correcties, Vrijheid en Puurheid al liet zien. Dit weet hij te combineren met een rijke beschrijving van de personages en hun innerlijke leven. In Kruispunt is hem dat opnieuw gelukt. 

Deze ontwikkeling doen Russ in een soort midlife geklaag vervallen

Protagonist Russ Hildebrandt, eens een zeer gewaardeerde man in de christelijke gemeenschap waar hij hulppredikant is, merkt dat zijn insteek de jongere generatie niet meer aanspreekt: te moralistisch. Zijn jongere collega Rick Ambrose daarentegen stijgt in populariteit. Deze ontwikkeling, samen met een weinig spectaculair huwelijk, doen Russ in een soort midlife geklaag vervallen. Hij wordt verliefd op een jonge weduwe van de gemeente. 

Zo gaan de vijf advent in

Zijn zoon Clem verzet zich tegen zijn vader en stopt met zijn studie om zich vervolgens als militair voor Vietnam aan te melden. Dochter Becky, de cheerleader queen van New Prospect, sluit zich aan bij de christelijke jeugdgemeenschap ‘Kruispunt’ (geleid door haar vaders rivaal Rick Ambrose) en riskeert daarmee haar populaire positie. De hoog intelligente zoon Perry is op 16-jarige leeftijd al drugsdealer en kampt met verslaving. En ook moeder Marion blijkt een verborgen leven te hebben als ze tijdens de sessies bij haar psychotherapeut traumatische ervaringen herbeleeft. 

Zo gaan de vijf personages ‘advent’ (ook de titel van deel 1) in. Ieder van hen zoekt een weg naar geluk, naar het leven. 

Becky komt tot zo’n Godservaring als ze voor de eerste keer drugs gebruikt en stoned raakt

Het bijzondere in dit boek is de expliciete rol van het geloof. Zelfs de ongelovige Clem ziet in Jezus een voorbeeld van een maatschappelijk geëngageerd persoon. God is de onzichtbare aanwezige, aanwezig in de interpretaties van de personages. Personages richten zich tot God en hoewel de lezer keer op keer wordt verteld dat God stil blijft, ziet het personage zelf wel degelijk Gods aanwezigheid in de dingen die volgen.

Godservaringen

Russ weet uit ervaring dat een direct antwoord op zijn gebeden niet komt. ‘Het gebed was een wending van de ziel in Gods richting, een innerlijke beweging. Gods reactie, als die al kwam, zou een gedachte van hemzelf lijken. Het ging erom rustig af te wachten en zich er ontvankelijk voor te maken.’

Becky komt tot zo’n Godservaring als ze voor de eerste keer drugs gebruikt en stoned raakt. Nadat ze heeft gebeden en heeft beloofd nooit meer te gebruiken, beleeft ze een aanwezigheid en vrede. Voor haar is het duidelijk: dit is een Godservaring. Ze concludeert tevens dat ze God nooit zou hebben gevonden, als ze geen drugs had gebruikt. 

Er zijn ook momenten dat de personages oprecht proberen verleidingen te boven te komen

Zo weeft Franzen deze menselijke interpretaties van Gods aanwezigheid door de beslissingen van de personages en laat vervolgens de realiteit op hen los. En natuurlijk wordt het geloof ingezet om anderen te manipuleren of om het eigen belang te rechtvaardigen. Er zijn ook momenten dat de personages oprecht proberen verleidingen te boven te komen, en ontdekken dat ze oude patronen niet gemakkelijk achter zich kunnen laten. 

De humor van Jonathan Franzen

Daarbij is de humor van Franzen een verademing. Als Russ het bijvoorbeeld wil bijleggen met zijn aartsrivaal Rick Ambrose, ontdekt hij dat hij zijn gevoelens van haat niet overwinnen kan: 

‘Russ trok de deur achter zich dicht en nam plaats op de bank waar het jeugdige volkje al die goede raad over zich kreeg uitgestort. De vering was zo versleten dat zijn knieën boven zijn hoofd uitstaken. Hij verschoof naar de rand van het zitkussen om iets aan hoogte te winnen, maar de bank hield hem op een aanzienlijk lager niveau dan Ambrose. En van het ene moment op het andere, al zijn goede bedoelingen ten spijt, werd hij overspoeld door haat.’

Kruispunt is literatuur die niet alleen vermaakt

Grote emoties als schaamte en schuld, maar ook de zo menselijke reacties zoals zelf-rechtvaardiging, manipulatie en wegcijfering worden door Franzen blootgelegd. Situaties die ieder mens zou willen vermijden, zoals een jeugdgroep die jou in het openbaar wegpest (Russ) of een psychische inzinking na het niet kunnen opgeven van een drugsverslaving (Perry), worden plekken waar Franzen de lezer uitnodigt om naar de reacties en de gevoelens van de hoofdpersonen te kijken. Kruispunt is literatuur die niet alleen vermaakt, maar ook door herkenning de lezer verder brengt. 

Kruispunt. Jonathan Franzen. Prometheus, Amsterdam 2021. € 25,00. 481 blz.