Welk schilderij maakte diepe indruk op mij en waarom? Bij deze vraag staan acht van onze auteurs stil in de zomerserie. Ben Frie SJ was niet weg te slaan bij Het transport der kolonialen van Isaac Israels.

Er zal toch een psycholoog aan te pas moeten komen om te achterhalen wat mij zo fascineert aan de Haagse School. Het is een kunststroming in de late 19^e eeuw, en wellicht koester ik een heimwee naar de huiskamers van mijn grootouders, die op mij als kind grote indruk maakten. De overal rondhangende kleden, het gepoetste koper, de schilderijen in dikke gouden lijsten of ook de schiere eenvoud bij de ouders van mijn vader, waar de kledingkast naar mijn begrippen nagenoeg leeg was. Romantische herinneringen aan een tijd die zwaar was, oorlogsdreigingen, armoede, onzekerheid van het bestaan.

Dat er aan het lot van deze mensen nooit iets zou veranderen

Toen ik eens door collega’s werd uitgenodigd mee te gaan naar museum Kröller Müller werd ik door veel dingen geboeid, maar bij dit schilderij van Isaac Israels was ik niet meer weg te slaan. De imposante afmetingen droegen eraan bij, ruim anderhalve meter hoog en wel drie meter breed, maar het was ook de sfeer die het schilderij uitstraalde. Geronselde soldaten die dan tenminste iets verdienden en de impliciete boodschap dat er aan het lot van deze mensen nooit iets zou veranderen.

Het transport der kolonialen, 1883 – 1884 | Isaac Israels (1865 – 1934)

Een objectieve weergave

In de tweede helft van de 19^e eeuw vertrekken ruim 70.000 militairen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger naar Nederlands-Indië. De hier afgebeelde lichting KNIL-militairen loopt over de Koningsbrug in Rotterdam om zich in te schepen voor de reis. Twee muzikanten (ook in het leger) peppen de zaak wat op. Geen van de omstanders lijkt erg onder de indruk van wat er gebeurt, terwijl het toch een afscheid betekende voor een eindeloos lange tijd. Iemand roept nog wat en zwaait, schijnbaar de aandacht trekkend van de escorterende soldaten. Midden in de scene neemt een vrouw met een kind aan de hand afscheid van haar man. Het weer is nat en kil.

Van dien aard dat je zelf getuige wordt van het levenslot van deze mensen

Naar het schijnt ging het Israels toch niet zozeer om de dramatiek, maar meer om een objectieve weergave. Tegelijk is het gebeuren geladen, het zal levens gaan kosten. En als ze al terugkomen, de geüniformeerden, zullen de gevels even treurig zijn en de nering even armlastig. Alles lijkt zinloos en tegelijk onafwendbaar. Israels toont zijn scene met een fotografische zorgvuldigheid en de compositie is van dien aard dat je zelf getuige wordt van het levenslot van deze mensen. Hij moet er zelf door geboeid geweest zijn.

Isaac Israels de levenskunstenaar

Bedenk dat de jonge Isaac door zijn ouders van school werd gehaald omdat leren schilderen voor hem meer perspectief bood. Hij is pas achttien jaar als hij Het transport der kolonialen breed uitmeet op het canvas. Spoedig zal hij in het voetspoor van zijn vader Jozef uitgroeien tot een Nederlandse vertegenwoordiger van het impressionisme met rake schetsen, steeds sneller en pakkender. Een echte levenskunstenaar. Straatzangers zongen hun levenslied, Israels schildert zijn scenes. Een ontroerende tijd met een diep verlangen naar beter leven.