Want Bert zag vorig jaar ontelbare tedere filmscènes. Zelfs in het brute You Were Never Really Here. En zo zag hij God, want die huist in tedere ontmoetingen.

Van de films die ik het voorbije jaar zag, blijven mij verrassende scènes van authentieke en merkwaardige tederheid bij. Verrassend omdat ze vaak in contrast staan met hard, bruut geweld. Opmerkelijk omdat echte tederheid (wars van alle zeemzoeterigheid) zoveel zegt, zonder woorden.

Zo is er een beklijvende scène in You Were Never Really Here. Daarin grijpt een stervende agent, op de keukenvloer, de hand van zijn vijand Joe. Ik herinner mij ook hoe diezelfde Joe de voeten van zijn dode moeder streelt. Voor het verhaal zijn deze details eigenlijk niet nodig. Toch zij het scènes waarop een hele film steunt. De verhaallijn komt daar even op adem, houdt halt en zoomt in op een paar handen. De film verruimt en wordt universeel en van alle tijden. Regisseur Lynne Ramsay is een meester in het framen van haar scènes. Zij knipt voor ons de essentie uit een verhaal zoals een kunstenaar een beeld tevoorschijn haalt uit marmer.

Echte dichters zijn theologen

Dichters gaan ook zo te werk. Dichtkunst, weet de Franse benedictijn François Cassingena-Trévedy, is wezenlijk een woord dat zwijgt, dat zo lang mogelijk stil is, om zo lang mogelijk datgene te laten zinderen dat zij met slechts één woord eenvoudig aanraakt. Deze mooie zin schrijft hij op bladzijde 18 van Poétique de la théologie. En verderop: Om over God te spreken is het niet steeds nodig om expliciet en officieel over Hem te praten. Hij gaat zelfs nog verder: echte dichters, als ze werkelijk dichters zijn, zijn theologen.

Want God huist in tedere, liefdevolle ontmoetingen: tussen vijand en vriend, tussen moeder en zoon.

Een echt gedicht gaat over God, wanneer het op eenvoudige wijze het mysterie van de dingen en van het leven even blootlegt en verdicht. Beide scènes uit de film die ik hierboven aanraak, zijn dergelijke poëtische ontvouwingen die het impliciet over God hebben. Want God huist in tedere, liefdevolle ontmoetingen: tussen vijand en vriend, tussen moeder en zoon.

Wij hebben de tedere ander nodig

Onder de ontelbare tedere scènes van het voorbije jaar geef ik u er nog drie: tussen vreemden, tussen geliefden, tussen mens en natuur. Ik herinner mij een indrukwekkend tedere, respectvolle tafeldialoog tussen Florence en Mr. Brundish in The Bookshop. Ook is er tederheid als Gheorghe in God’s Own Country aan Johnny het landschap toont – het grijze Yorkshire waar hij is opgegroeid, waarmee hij zelfs zo is vergroeid, dat hij er tot op die dag nooit het wonder van zag. Wij hebben de tedere ander nodig om te beseffen wat wij hebben.

God zou het kunnen gezegd hebben.

Jij bent niet mijn vriend omdat ik je nodig heb, maar ik heb je nodig omdat je mijn vriend bent. God zou het kunnen gezegd hebben. Gheorghe ontfermt zich over een lammetje dat ten dode is opgeschreven, maar dat hij niet laat vallen. Het is een metafoor die ruimer gaat dan het schapen hoeden. Het gaat over de manier waarop hij respect afdwingt van Johnny, die eigenlijk ook symbolisch ten dode is opgeschreven maar die Gheorghe niet laat vallen.

Echte tederheid vraagt moed

Tederheid, rasechte tederheid, is broodnodig in onze omgang met elkaar. Onlangs herlas ik de encycliek Laudato si’. Daarin viel mij de oproep tot tederheid op. En vooral het feit dat echte tederheid moed vraagt en niet is weggelegd voor zwakkelingen. Dit blijkt ook uit deze films.

De Franse filosofe Anne Dufourmantelle, vorige zomer overleden toen zij een jongen in zee ter hulp snelde, schreef er een boek over: Puissance de la douceur. Inderdaad, tederheid is een ‘actieve passiviteit’ die krachtig weerstand biedt aan alle geweld. Daardoor heeft ze ook een plaats in het hart van de ethiek en de politiek. Tederheid neemt de wreedheid en de ongerechtigheid van de wereld in rekening.

Tederheid is de ruimte vinden voor een gevoelige mensheid.

Teder zijn met dingen, dieren en mensen, is begrip opbrengen voor hun onvolledigheid, hun armoedigheid, hun onvolwassenheid, hun domheid. In plaats van lijden toe te voegen aan de uitsluiting en het geweld, is tederheid de ruimte vinden voor een gevoelige mensheid, voor een relatie die zich teder ontfermt over de kwetsbaarheid van de ander en van mezelf.

You Were Never Really Here verscheen in Nederland in januari 2018. God’s Own Country is in Nederland vanaf 29 maart 2018 te zien in de bioscoop. Bert Daelemans woont in Madrid, waar hij de films al wel in 2017 kon bekijken.