Wat is nu eigenlijk de kern van het christelijk geloof? Die vraag onderzoekt Shusaku Endo in De Samoerai, een ongemeen spannende zedenschets.
Kun je christen én Japanner zijn? Het is de vraag die als een rode draad geweven is door het indrukwekkende oeuvre van de Japanse schrijver Shusaku Endo. Niet als een academische onderzoeksvraag, maar als een persoonlijk, existentieel drama. Het grote publiek kreeg in 2016 de kans om deze auteur te leren kennen via de verfilming van zijn boek Silence, door Martin Scorsese. Stilte wordt beschouwd als het absolute meesterwerk van Endo. De Samoerai doet er niet voor onder. Het boek werd onlangs opnieuw uitgegeven.
Het verhaal speelt zich af in het begin van de zeventiende eeuw. In Japan is de christenvervolging zich aan het veralgemenen. Toch stuurt een machtige plaatselijke edelman enkele eenvoudige baronnen, waaronder de Samoerai, als ambassadeurs naar de christelijke wereld. Meer in het bijzonder naar Mexico en vervolgens naar Spanje en Rome. Hij hoopt om internationale handelscontacten te kunnen leggen en daardoor een nieuwe havenstad te kunnen ontwikkelen.
De wereld blijkt oneindig veel groter dan de geïsoleerde Japanse samenleving
Deze commerciële ambities verklaren waarom hij het risico neemt enkele onderdanen bloot te stellen aan dat vreemde en eigenlijk verwerpelijke christendom. En waarom hij de franciscaan Pedro Velasco als officiële tolk meestuurt. Deze vurige missionaris stelt alles in het werk om de baronnen en hun reisgezelschap te bekeren tot het christendom. Daarvoor heeft hij veel tijd. De Japanse delegatie reist jaren over land en over zee. Zij ontdekken dat de wereld oneindig veel groter is dan de geïsoleerde Japanse samenleving. Door de grote afstanden kunnen zij geen contact hebben met hun Japanse opdrachtgevers en blijven ze niet op de hoogte van de politieke evolutie in hun thuisland. Niettegenstaande hun bijna schokkende loyauteit zullen zij daar uiteindelijk de prijs moeten voor betalen.
De kracht van het boek ligt in zijn gelaagdheid. Het interessante historische werk schetst een doorleefd beeld van de feodale Japanse samenleving uit de zeventiende eeuw. In het bijzonder gezien vanuit het perspectief van de eenvoudige plattelandsmens. Dit portret wordt des te scherper naarmate de Japanse cultuur van de hoofdpersonages geconfronteerd wordt met de christelijke cultuur. Endo weet deze confrontatie zo op te bouwen dat hij er van het begin tot het einde de spanning in houdt.
Endo worstelde zijn hele leven met de spanning tussen het christendom en de Japanse cultuur
Zoals in zijn andere boeken is ook in De Samoerai de hamvraag: wat is nu eigenlijk de kern van het christelijk geloof? Meer in het bijzonder: wat er de, niettegenstaande alles, onweerstaanbare aantrekkingskracht van uitmaakt. Endo was belijdend katholiek. Hij worstelde zijn hele leven met de spanning tussen het christendom en de Japanse cultuur die zich ontwikkeld heeft zonder enig contact met de christelijke traditie.
De Samoerai speelt zich af in een tijdperk dat erg verschillend is van het onze. Maar ook die verschillen in acht nemend, merk je dat Endo het moeilijk heeft met de bekeringsdrang van de missionaris. Velasco heeft een sterk objectiverende interpretatie van de genade van het sacrament van de doop: ook al dreig je door je te laten dopen in open conflict te komen met je cultuur van oorsprong, het zieleheil dat automatisch verbonden is aan het sacrament weegt daar ruimschoots tegen op. Duidelijk is dat deze houding in Japan op grote weerstand stuit, omdat ze als manipulatief en onecht wordt ervaren. Ze staat in schril contrast met die momenten in de roman waar diezelfde missionaris spontaan, door zijn leven in de weegschaal te leggen, getuigt van de onwaarschijnlijke kracht van zijn geloof. Ook al kunnen de sceptische Japanners dit niet duiden, dit getuigenis beklijft.
Zozeer als het kruis afstoot, zozeer intrigeert het
Niettegenstaande de brutale christenvervolging en de schijnbaar onoverbrugbare kloof tussen de Japanse cultuur en het christelijk geloof, wordt duidelijk dat een aantal Japanners zich toch bekeren, tot in het diepst van hun hart. Hun ervaring laat Endo toe om door te dringen tot de mystieke kern van het christelijk geloof, alsook om scherpe kritiek te leveren op de (Katholieke) Kerk. Dankzij de Kerk kunnen die Japanners het Evangelie ontdekken, waardoor een nieuwe dimensie zich in hun leven ontvouwt. Maar in belangrijke mate gebeurt dat ook ondanks diezelfde Kerk, die het onzegbare mysterie van Jezus Christus eerder dreigt af te schermen dan te onthullen.
Ten slotte is er, uiteraard, als een refrein, de persoon van Jezus. De Japanners zijn geschokt, verontwaardigd en onbegrijpend ten aanzien van wat ze in de christelijke landen steeds weer moeten aanzien: die voorstellingen van een naakte, uitgemergelde, vernederde man die sterft aan enkele stukken hout. Zozeer als het kruis afstoot, zozeer intrigeert het en blijkt het uiteindelijk te appelleren aan de diepste ervaring van mensen: het verlangen naar onvoorwaardelijke liefde en verlossing.
De Samoerai is een ongemeen spannende en afwisselende historische zedenschets. Deze roman kan echter net zo goed dienen als geestelijke lezing en als actuele bevraging van de zin en onzin van het christendom en van evangelisatie in onze huidige, zich snel globaliserende, wereld.