Myriam werd meegezogen door De diepst verborgen herinnering van de mens van Mohamed Mbougar Sarr. “Een monumentaal, ongemeen rijk boek.”

Een meesterwerk schrijven op je eenendertigste, het is niet iedereen gegeven. De in Parijs wonende Senegalese auteur Mohamed Mbougar Sarr kreeg het voor elkaar. Het leverde hem naast de Prix Goncourt in 2021 ook een schare enthousiaste en dankbare lezers op. 

Voor je het beseft, puzzel je mee met het hoofdpersonage

Met zijn 461 bladzijden geeft De diepst verborgen herinnering van de mens zich nochtans niet makkelijk gewonnen. Als je ‘mee’ wilt blijven, begin je al snel woorden op te zoeken, locaties, personen, begrippen te googelen en vooral ook terug te bladeren. Waar las ik dat nog? Wie is hier eigenlijk aan het woord? In welk jaar en in welk land zijn we nu aanbeland? Voor je het beseft, puzzel je mee met het hoofdpersonage, de jonge Frans–Senegalese auteur Diégane Latyr Faye. 

In de ban van een cultklassieker

Samen met Diégane kom je in de ban van Het labyrint der onmenselijkheid, een boek uit 1938 van de jonge Frans-Senegalese auteur T.C. Elimane. Aanvankelijk enthousiast onthaald door de Parijse literaire wereld, komt het werk in een schandaalsfeer terecht. De auteur en zijn boek verdwijnen. Het veelbelovende literaire talent zal nooit meer publiceren. 

Diégane droomt ervan de geschiedenis van Elimane te reconstrueren, de auteur recht te doen en eromheen zijn eigen magnus opus te scheppen. Dus nog even voor de duidelijkheid: je leest een roman over een toekomstig boek over een zoektocht naar een verdwenen roman en zijn auteur die Sarr bovendien opdraagt aan Yambo Ouologuem, een Malinese schrijver die samen met zijn boek Le devoir de violence (1968) door een schandaal in de vergetelheid terecht kwam. 

Uiteenlopende literaire genres

Ben je er nog? En hiermee is enkel de rode draad gegeven, want zoals elk groot boek laat De diepst verborgen herinnering van de mens zich niet samenvatten. Daarvoor gebeurt er gewoon te veel. Je reist doorheen de geschiedenis en bezoekt samen met Diégane en zijn gesprekspartners wier levens dat van de mysterieuze Elimane (misschien) hebben gekruist verschillende landen en continenten.

De rode draad levert spanning en lijkt een thriller te beloven

Je belandt in bezet Frankrijk, in het Buenos Aires van Sábato, in een Parijse striptent en langs de Amsterdamse grachten. Je staat aan het sterfbed van een Senegalese dorpswijze en wordt meegesleurd in straatprotesten in Dakar. Het boek voert je niet enkel doorheen verschillende perioden en langs heel diverse locaties, maar laat je ook proeven van uiteenlopende literaire genres.

Grappig en ironisch

De rode draad levert spanning en lijkt een thriller te beloven, maar je wordt ook bladzijden lang meegezogen in een Afrikaanse familiegeschiedenis vol mythische en magisch-realistische elementen. Je leest brieven, onderzoeksverslagen, krantenartikelen, mails, sms-berichten en dagboekfragmenten.

Sarr weet al die diversiteit meesterlijk bijeen te houden en schept zo een veelkleurig weefsel dat geen moment verveelt en je alleen maar aanzet door te lezen. In deze ingenieus gecomponeerde ode aan de literatuur vallen ook heel wat grappige, ironische passages te genieten, onder andere over de Franse literaire wereld met zijn jury’s, uitgeverijen en labelende critici die auteurs kunnen maken én kraken. 

De vragen die het boek bij mij opriep

Bovenal – en dat is naast de prachtige stijl wat mij betreft zijn grootste verdienste – roept het boek onderweg veel vragen wakker. Sommige kun je maatschappelijk noemen, andere uiterst persoonlijk. Een greep uit mijn notities: hoe gaan we om met ons collectieve verleden? Heeft een schrijver een politieke verantwoordelijkheid? Kan hij namens een groep spreken? Met welke ‘gekleurde’ blik blijft literair Europa naar Afrikaanse schrijvers kijken? Hoe belangrijk zijn eenzaamheid en stilte voor wie schept? Is originaliteit überhaupt mogelijk? In welke mate blijf ik het kind van mijn thuis? Is er ruimte voor het irrationele, bovennatuurlijke in mijn/onze beslissingsprocessen? Waarom lees ik eigenlijk? Welke vragen sturen mijn leven? 

Gun jezelf deze diepst verborgen herinnering van de mens

Het moge duidelijk zijn: Sarr schenkt zijn lezers een monumentaal, ongemeen rijk boek. Het laat zich niet grijpen, niet begrijpen, maar des te intenser beleven. Je slaat de laatste bladzijde om en weet dat herlezen nodig is om het vele dat je ongetwijfeld gemist hebt alsnog te ontdekken. Als je al lezend en genietend in beweging wil gezet worden, aarzel niet: gun jezelf deze diepst verborgen herinnering van de mens. Je zal je tijd in het labyrint rondom T.C. Elimane wellicht nooit vergeten.