In Lessen toont Ian McEwan wederom zijn meesterschap, met als centrale vraag: wat is een geslaagd leven?

Op 11-jarige leeftijd wordt Roland door zijn ouders naar een Engelse kostschool gestuurd. Hij ontmoet er een pianolerares die hem verleidt. Op min of meer subtiele wijze maakt ze van de jonge puber uiteindelijk haar seksslaaf. Tot Roland zelf de relatie verbreekt. Deze traumatiserende ervaring is een van de talrijke hobbels op het moeizame levenspad van het hoofdpersonage van deze roman. Zijn bestaan lijkt te verworden tot een lange aaneenrijging van soms ergerlijke middelmatigheid. Steeds weer krijgt hij nieuwe kansen. Hoewel getalenteerd weet hij ze niet te grijpen. 

Een realistisch Fresco

Schrijver Ian McEwan vertelt in Lessen dit vaak herkenbare mensenleven middels een wervelend geheel van verhaallijnen. Zo neemt hij de lezer mee langsheen de bewogen tweede helft van de vorige eeuw tot het begin van de twintiger jaren van deze eeuw. De talrijke personages uit het leven van Roland verrijken dit realistische fresco.

Het leven heeft Roland van jongsaf zwaar gekwetst

Het centrale thema van deze roman is de fundamentele vraag: wat is een geslaagd leven? Rolands ex-vrouw Alissa wordt een wereldberoemd schrijfster, nochtans blijkt haar leven letterlijk dood te lopen in eenzaamheid en leegte. Zij wil per se niet in hetzelfde straatje belanden als haar moeder en maakt daartoe keuzes die, op zijn zachtst gezegd, betwistbaar zijn. 

De schrijfstijl maakt Lessen bijzonder

Roland gaat anders om met zijn levensverhaal. Hij werkt weinig af en lijkt meer te ondergaan dan zelf te kiezen. Uiteindelijk schopt hij het niet verder dan pianist in de lounge van een duur hotel. Tegelijk is het zo dat Roland omringd wordt door talrijke mensen die van hem houden en voor hem zorgen. Mensen houden van hem. Het leven heeft Roland van jongs af zwaar gekwetst. Toch is hij het die, op geloofwaardige wijze, het aandurft en aankan om de meest problematische relaties in zijn leven op een authentieke wijze af te sluiten. Op een wijze die helend is, ook voor de andere partij.

Bijzonder aan Lessen is de heel eigen schrijfstijl van de auteur. Wat McEwan aanreikt is geen reflectie op de ervaring. Grote theoretische beschouwingen zijn niet besteed aan de auteur. Wat hij meesterlijk weet te beschrijven is de ervaring zelf. McEwan is daarbij zelden of nooit oordelend. Hij laat de feiten spreken, in hun veelzijdigheid. In hun schoonheid die tegelijk rauw kan blijken. Daardoor komt het levensverhaal van Roland dichtbij. Ook in zijn onvermoede diepte. Opvallend is de gelaagdheid van de ervaring. Zo zijn er de lange jaren van het internaatsleven van Roland. Op het eerste zicht koud, eenzaam en met veel jongensgeweld. Geleidelijk aan merk je echter dat er ook vrijheid is, vriendschap, vertrouwen en authentieke opvoeding. Het is wat het is. De ervaring is steeds weer verrassend en nieuw.

Kritiek op christendom valt vreemd uit de lucht

Doorheen de wirwar van de gebeurtenissen, de generaties en de diversiteit van de persoonlijkheden, komen de grote vragen van het leven aan bod. Op subtiele, discrete wijze. Tegelijk indringend. Ouderschap, trouw, vergeving, opvoeding, vriendschap, vrijheid, liefde, seksualiteit, geluk, schaamte, lijden, de uitdaging van de tijd, eerlijkheid. Alles wat een mens groot kan maken en net zo goed in zijn waardigheid kan kwetsen. 

Religie, in welke vorm dan ook, is hun onbekend

De personages in dit boek maken van alles mee. De meest uiteenlopende aspecten van het leven komen aan bod. Veel is herkenbaar voor de lezer. Ik voelde me thuis en veilig bij deze mensen. Op één uitzondering na. Meerdere malen wordt de lezer, zonder voor mij merkbare aanleiding, vergast op rauwe en ongenuanceerde verwijten van Roland ten aanzien van het christendom, God en Jezus. Vreemd voor een schrijver die in deze roman net uitblinkt door respect voor de innerlijkheid van de mens.

Ian McEwan. Lessen. De Harmonie, 2023, Amsterdam. 572 blz. € 27,50.