Van muizen en mensen is de favoriete roman van Nikolaas Sintobin, omdat de liefde er zo mooi en waarachtig in beschreven wordt. Hij las hem met ontroering een derde keer.

Sinds mijn kindertijd ben ik een verwoed lezer. Doorgaans verkies ik romans boven essays of andere vormen van non-fictie. De combinatie van een goed intrige met authentieke personages kan een indringende inkijk bieden in de menselijke ziel. In het bijzonder als, op de een of de andere manier, liefde daarin een plaats kan krijgen. Liefde, zo geloof ik, kan namelijk de diepste en dus mooiste waarheid van een mens opdelven. Daar krijg ik nooit genoeg van.

Van muizen en mensen

De door mij gelezen roman die hier, voor zover ik dit kan beoordelen, het best in slaagt is Van muizen en mensen, van de Amerikaanse schrijver John Steinbeck (1902-1968). Toen Ignis me vroeg iets te schrijven over mijn lievelingsroman had ik hem al twee keer gelezen. Met ontroering heb ik dit net een derde maal gedaan.

Lennie is een beresterke reus, maar heeft het verstand van een kind van vijf jaar

Het verhaal speelt zich af in Californië, tijdens de grote depressie. De beide hoofdpersonages, George en Lennie, zijn rondtrekkende landarbeiders. Ze verhuren hun arbeid in steeds weer andere ranches. Tussen beiden bestaat een bijzondere band. Lennie is een beresterke reus, maar heeft het verstand van een kind van vijf jaar. George voelt zich verantwoordelijk voor hem. De relatie tussen beiden is van het ouder-kind type. Tegelijk zijn ze door dik en dun vrienden. Lennie heeft een absoluut vertrouwen in George, die op zijn beurt Lennie door en door kent voor hem door het vuur zou gaan. 

Hij wrijft het kapot

Lennie heeft een onweerstaanbare drang naar genegenheid. Kinderlijk als hij is, uit dit verlangen naar geborgenheid zich in het soms dwangmatig strelen van zachte voorwerpen zoals dode muizen, jonge hondjes of stukjes velours. Probleem hierbij is dat hij, door zijn onbehouwen kracht, steeds weer het voorwerp van zijn kinderlijk verlangen kapot wrijft. Lennie kent zijn kracht niet. George doet al wat hij kan om zijn vriend te beschermen tegen zichzelf. 

Hoewel het boek niet meer is dan een korte novelle, komen tal van de grote thema’s van het menszijn aan bod: eenzaamheid en verbondenheid, droom en werkelijkheid, onrecht en gerechtigheid, liefde en haat, egoïsme en solidariteit, machtsmisbruik, rassendiscriminatie en verdraagzaamheid. Bijzonder is ook de schrijfstijl van nobelprijswinnaar Steinbeck. Zijn woordgebruik is even rudimentair als dat van zijn ongeschoolde personages. Grote beschouwingen tref je er niet aan. De sobere ruigheid van de feiten die hij beschrijft spreekt voor zichzelf en wel in overdaad.

Zalig zij die arm zijn

Bij het herlezen van dit korte boek hebben twee aspecten met bijzonder geraakt. 

Ten eerste, het verhaal speelt zich af tussen mensen die, zonder uitzondering, gekwetste en vernederde mensen zijn. Het gaat over mensen die zich helemaal onderaan de sociale ladder bevinden. Steinbeck toont op overtuigende wijze aan dat deze mensen in niets verschillen van welke andere mensen dan ook. Hij weet hun discrete goedheid en schoonheid bloot te leggen, ook al gaan die verborgen onder een laag geweld. Zalig zij die arm zijn wordt in deze novelle wel heel tastbaar.

Bemin, en doe dan wat je wilt, zei de heilige Augustinus

Het tweede punt gaat over de ontknoping van het verhaal. George wordt geplaatst voor een moreel dilemma waar hij in eer en geweten een antwoord op geeft. Bemin, en doe dan wat je wilt, zei de heilige Augustinus in een van zijn preken. Dat is wat George doet. Gedreven door zijn vriendschap voor Lennie maakt hij een onmogelijke keuze. Reeds in de jaren dertig werd Steinbeck hierom zwaar bekritiseerd. Dat zal vandaag niet anders zijn. Liefde, en dat is echt de drijfveer van George, is de hoogste wet. Ook al wordt, in het boek, zijn daad door de meesten geïnterpreteerd als wraak.

[Op de hoogte blijven van onze zomerserie? Schrijf je in voor de nieuwsbrief]