Protesterende Iraniërs blijven de straat op gaan, ondanks hard politiegeweld. Er is geen duidelijke protestleider, waardoor het regime de demonstraties moeilijk weet te bestrijden. Kan het protest een volgende stap zetten? 

Meer dan een maand na de dood van de tweeëntwintigjarige Mahsa Amini, scanderen demonstranten in vijfentachtig steden van Iran hun frustratie uit over de regering. Amini, een Koerdische vrouw die op vakantie was in Teheran, werd op 13 september in hechtenis genomen door de Iraanse “zedenpolitie”. Haar haar zou achter haar hijab uitgekomen zijn, in strijd met de verplichte kledingvoorschriften, die voorschrijven dat vrouwen hun haar en de rondingen van hun lichaam volledig moeten bedekken. 

Door de grenzen van wat ze mogen doen en dragen centimeter voor centimeter op te rekken

Sommige slachtoffers van deze zedenpolitie komen er met een waarschuwing vanaf, anderen krijgen een boete of worden geslagen. Medegearresteerden in het busje met Amini vertelden dat veiligheidstroepen haar op het hoofd sloegen, de waarschijnlijke oorzaak van haar uiteindelijk fatale verwondingen. Later die dag werd ze met spoed uit het detentiecentrum naar het ziekenhuis gebracht, waar ze in coma stierf op 16 september. 

De Iraanse zedenpolitie vormt een constante bedreiging, vooral – maar niet uitsluitend – voor vrouwen. Iraanse vrouwen kunnen worden gearresteerd vanwege de lengte van hun kleding, de zichtbaarheid van hun haar of vanwege openlijke uitingen van genegenheid. Toch proberen velen van hen het regime te bestrijden door de grenzen van wat ze mogen doen en dragen centimeter voor centimeter op te rekken. 

Vrouwen nemen het voortouw maar zijn niet alleen

Sinds de verkiezing van de conservatieve president Ebrahim Raisi in 2021 wordt de hijab-wet strenger dan ooit gehandhaafd. Dit verergert de dagelijkse frustraties in een land waar internationale sancties de economie hebben verwoest, waar de werkloosheid onder jongeren bijna 25 procent bedraagt, waar corruptie welig tiert en politieke oppositie wordt beantwoord met censuur, arrestatie of verbanning. 

Hoewel vrouwen en meisjes het voortouw nemen bij de aanhoudende protesten – hoofddoeken afwerpen, leuzen roepen, zingen en met ongelooflijke moed de oproerpolitie trotseren – zijn de rechten van de vrouw niet hun enige zorg. Demonstranten, onder wie ook stakende arbeiders uit de olie-industrie, roepen ook op tot “dood aan de dictator”, de opperste leider Ayatollah Ali Khamenei. Khamenei en Raisi hebben gereageerd met gewelddadig optreden, wat soms heeft geleid tot ware straatgevechten met demonstranten.

23 minderjarigen zijn omgekomen

Mensenrechtenorganisaties schatten dat meer dan honderd mensen in het hele land zijn omgekomen bij de Amini-protesten, onder wie ten minste drieëntwintig minderjarigen. De Iraanse regering beschuldigt de Verenigde Staten en Israël voor het aanzetten tot “chaos en terreur”. Deze verhoogde spanningen tussen het Westen en Iran ondermijnen ook de lopende onderhandelingen over het Iraanse nucleaire programma. 

Voor de zonsopgang na lange, donkere nachten

Recent heeft de regering Biden haar steun voor vrouwen in Iran herhaald en enkele uitzonderingen op de sancties aangebracht, waardoor ook licenties voor software zijn toegestaan, wat Iraniërs helpt te communiceren via het internet en met behoud van hun privacy. Toch helpt dit niet veel, omdat de regering de toegang tot het internet sterk heeft ingeperkt en de bevolking dwingt gebruik te maken van zwaar bewaakte, door de regering beheerde platforms. Dit maakt het de organisatoren van protesten uiterst moeilijk om te coördineren en hun strijd met de buitenwereld te delen. Omdat de protesten geen duidelijke leider hebben en niet verbonden zijn met een bepaalde partij, zijn ze voor de overheid moeilijk te onderdrukken, maar zijn ze ook moeilijk om te zetten in een effectieve politieke beweging. 

Voor mijn zus, jouw zus, onze zussen

Voorlopig hebben de demonstranten echter nog redenen genoeg om de straat op te gaan, redenen die ook zijn opgesomd in hun officieuze volkslied, “Baraye”. De songwriter Shervin Hajipour, die zijn teksten ontleent aan tweets van jonge Iraanse demonstranten, zingt: “Voor mijn zus, jouw zus, onze zussen … voor de zonsopgang na lange, donkere nachten.” 

De lange donkere nacht van Iran duurt nu al meer dan veertig jaar, ondanks soms een sprankje licht dat snel weer vervaagde, maar de vrouwen en jonge meisjes van het land marcheren nog steeds dapper voorwaarts, wat er ook gebeurt.

Afbeelding: tekening van Mahsa Amini.