Hoe leest David Neuhaus SJ als christen de Bijbelse teksten over ‘het uitverkoren land’ in het licht van het huidige conflict en geweld in Israël en Palestina? Neuhaus werd geboren in een joods gezin in Zuid-Afrika en werd later katholiek en jezuïet. Tot de oorlog woonde hij de helft van het jaar in Israël. 

De Bijbel refereert aan de verzameling geschriften die voor christenen het Woord van God zijn (en, anders gedefinieerd, ook voor joden). Maar ook als we religie buiten beschouwing laten, heeft de Bijbel gezorgd voor een basiswoordenschat, een grammatica, een syntaxis, symbolen en metaforen die het discours blijven markeren. Terwijl cartografen jaren geleden kaarten maakten van de toen bekende wereld met het Heilig Land in het centrum, maken cartografen vandaag kaarten die corresponderen met een nauwkeurigere weergave van de werkelijke indeling van de wereld. Maar het Heilig Land wekt nog steeds diepe emoties en sterke meningen op door het belang van dit stuk land in ons cultureel en religieus-theologisch-spiritueel erfgoed. 

Uitverkoren land voor een uitverkoren volk

Een groot deel van de Bijbel gaat over een land dat we vandaag Israël/Palestina zouden kunnen noemen. De centrale figuur in de Bijbelse tekst, God, lijkt meer geïnteresseerd in dit stuk land dan in alle andere. In het Bijbelse verhaal is dit gebied aangeduid als een uitverkoren land voor een uitverkoren volk. Het uitverkoren volk wordt verondersteld om het woord van God op een voorbeeldige manier te beleven in dit land en zo alle volkeren aan te trekken die de trouw van dit volk aan Gods woord willen navolgen. Er zijn honderden miljoenen christenen (en niet weinig joden) die deze woorden gebruiken wanneer ze denken of spreken over Israël/Palestina. De keuze van een land, de uitverkiezing van een volk en de directe betrokkenheid van een godheid zijn concepten die zijn afgeleid uit de Bijbel. Maar ze blijven een kader bieden om te spreken over wat er vandaag aan het gebeuren is in Israël/Palestina. Dit klinkt misschien positief voor sommigen, maar voor velen, in het bijzonder voor degenen die in dat land leven, zijn de gevolgen vaak verontrustend en soms zelfs angstaanjagend. De details van een lopend modern conflict worden zo vaak vervaagd of zelfs verduisterd door het gebruik van categorieën die afgeleid zijn uit literair-theologische teksten die duizenden jaren geleden werden opgesteld.

Theologische, spirituele en literaire camouflage

De huidige werkelijkheid in Israël/Palestina van onophoudelijk geweld, mensenrechtenschendingen, ontheemding van bevolkingsgroepen, voortkruipende kolonisatie en endemisch racisme wordt gecamoufleerd door theologische, spirituele en literaire terminologie die afgeleid worden uit deze teksten. In plaats van Israël/Palestina, wordt de plek een mythologisch beloofd land, het land van Jezus en de profeten, een droombeeld van joodse en christelijke oorsprong. De Bijbelse taal en haar overblijfselen schetsen niet enkel een mythologische geografie van een land dat heilig wordt genoemd, maar ook een mythologische sociologie die een scherp onderscheid maakt tussen uitverkorenen en niet-uitverkorenen, tussen “wij” en “zij”, “vriend” en “vijand”. De Latijnse patriarch van Jeruzalem (katholieke bisschop van onder andere Israël, Palestina, Jordanië en Cyprus), Michel Sabbah, schreef ooit: “Zijn we misschien het slachtoffer van onze eigen heilsgeschiedenis die het Joodse volk lijkt te bevoordelen en ons te veroordelen? Is dat echt de wil van God waarvoor we ons onverbiddelijk moeten buigen, die eist dat we onszelf wegcijferen ten voordele van een ander volk zonder mogelijkheid tot beroep of discussie?” 

Zorgvuldige onderscheiding

Terwijl de oorlog in Gaza zich voortsleept en de twee kanten, Israëli’s en Palestijnen, moeite doen om de publieke opinie aan hun kant te krijgen, is het essentieel om taal die Bijbels klinkt zorgvuldig te onderscheiden. Het Woord van God is goed nieuws voor iedereen en geen rechtvaardiging voor geweld en oorlog, dood en vernieling. Voor christenen vandaag moet het concept “heilige oorlog”, dat in het verleden door christenen is gemanipuleerd, uit het christelijke discours worden verbannen en verworpen. De Bijbel is een les in heilig leven in een wereld die geteisterd wordt door zonde, maar hedendaagse categorieën van internationaal recht en mensenrechten zijn de meest geschikte taal om begrip te bevorderen omtrent wat nu gaande is in Israël/Palestina en om te zoeken naar een oplossing voor een conflict dat al meer dan een eeuw speelt.

Foto door Taylor Brandon via Unsplash