“Heel mooi die Ignatiaanse Pedagogiek, maar hoe doe je dat in de praktijk?” Met deze vraag verliet ik in 2017 het symposium toen het Stanislascollege afscheid nam van paters Bert ten Berge en Dries van den Akker. Ik wilde op zoek naar een antwoord.

Mijn zoektocht bracht me bij Johnny Go SJ en Rita Atienza uit de Filipijnen. Hun boek Learning by Refraction legt uit hoe je dat in praktijk doet door principes uit de Ignatiaanse pedagogiek zo te systematiseren dat onderwijsgevenden dit kunnen vertalen naar de concrete lespraktijk.

Hoe doorbreek je de korte spanningsboog van leerlingen?

De Ignatiaanse principes worden thematisch op een rij gezet en zijn erg actueel. Er wordt onder andere uitgelegd: Hoe kun je motivatie en betrokkenheid versterken in je lessen? Hoe doorbreek je de korte spanningsboog van leerlingen bij het lezen van teksten of het maken van opdrachten? Hoe prikkel je kritisch denken en persoonlijke reflectie tijdens het leerproces? Thema’s die, zeker na corona en de opkomst van korte social media prikkels, actueel zijn.

Johnny Go en Rita hebben de best practices van verschillende docenten uit de Filipijnen rondom de Ignatiaanse Pedagogiek verzameld en gethematiseerd. Docenten op zijn school hadden lang niet door dat ze Ignatiaans te werk gingen, en voelden een zekere weerstand omdat dit wel van hen werd geëist. Met het boek probeerde Johnny zijn collega’s, die onbewust, incidenteel en in zekere zin onbekwaam te werk gingen, te helpen in het proces om hier bewust, consequent en bekwaam in te worden. Het boek werd een succes op de jezuïetencolleges in de Filipijnen en al snel daarna over de hele wereld.

Naar Europa

Zo kwamen Johnny en Rita in het Europese netwerk voor jezuïetencolleges hun boek presenteren. Docenten uit verschillende Europese landen volgden bij hen de cursus en later werd hun boek vertaald in verschillende talen, zo ook in het Nederlands.
Johnny en Rita stellen dat leren niet alleen een cognitief proces is en dat leerlingen de aangereikte stof eigen moeten maken. Geheel in lijn met de Ignatiaanse pedagogiek betekent dit zowel de vorming van de hele mens (wie ben ik nu eigenlijk?) als het leren met hoofd, hart en handen (wat betekent het geleerde voor mij?)

Een mooie handreiking voor docenten of docententeams om zich op een eigen tempo de ignatiaanse pedagogiek eigen te maken

Refractie is het ombuigen van licht, bijvoorbeeld door een prisma of water. Het licht buigt waardoor je de dingen om je heen anders ziet. Refractie slaat ook op de praktijk van een oogtest. Tijdens de oogmeting worden er steeds andere lenzen gebruikt totdat je je omgeving uiteindelijk helder ziet. Refractie slaat dus op de oefening tot het helder zien op een manier die past bij de eigen context.

Zes relaties

Het boek begint met een beschrijving, en later uitwerking van een zestal relaties. Zo is de relatie tussen leraar en leerling er een waarin empowerment en empathie belangrijke rollen spelen. De docent heeft empathie voor de leerling en ‘empowert’ deze om de lesstof eigen te maken. Hier komen de eerste drie bewegingen uit de Ignatiaanse pedagogiek om de hoek kijken, die van vertrouwen geven, zorg dragen voor leerlingen en hen uitdagen tot meer of wel magis.

De tweede relatie is die van de leraar en de wereld, de leraar is expert in een bepaald onderwerp en brengt dit enthousiast over op de klas. Leerlingen leren immers beter van docenten die van hun vak houden, zich hier constant in laten scholen en weten hoe ze hun expertise in de context van leerlingen kunnen overbrengen op een menselijke manier. De docent ontwikkelt in de leerling een zekere smaak voor het leren, stimuleert tot reflectie en het kritisch kiezen en spreekt verschillende aspecten van het mens zijn aan (bewust, bekwaam en bewogen).

God zoeken en vinden

De derde relatie is die van de leerling en de wereld waarin engagement en excellentie een rol spelen. Engagement als in het vinden van zin in de aangeleerde stof (God zoeken en vinden); excellentie als in komen tot concrete actie door de aangeleerde stof en daardoor in aanraking komen met anderen (samen werken, samen leven). Tot slot spelen expertise en enthousiasme weer een rol in de evaluatie van de geleerde stof. De mate van expertise versterkt het enthousiasme om verder te gaan.

Het boek is een mooie handreiking voor docenten of docententeams om zich op een eigen tempo de ignatiaanse pedagogiek eigen te maken en op een krachtige manier voor de klas te staan.

Een exemplaar bestellen?

Leren door refractie – praktijkgids voor ignatiaanse pedagogiek in de 21e eeuw. Rita Atienza en jezuïet Johnny Go. Platform voor ignatiaanse spiritualiteit, Amsterdam, 2024. 176 blz. €27,50 (exclusief verzendkosten).

U kunt een exemplaar bestellen bij Rick Timmermans. Stuur een e-mail naar timmermans.elc@jezuieten.org.