De risico’s van klimaatverandering worden vaak als minder urgent en ingrijpend ervaren. Vanwege het trage tempo. Dat is gevaarlijk, betoogt Peter Rožič SJ, want klimaatverandering bedreigt onze veiligheid.

Tijdens een toespraak op 14 juni 2019 zei Paus Franciscus: “De huidige ecologische crisis, met name de klimaatverandering, vormt een bedreiging voor het voortbestaan van de menselijke familie.”

De risico’s vormen nu al een wrede en actuele realiteit voor miljoenen mensen

Klimaatverandering is een van de grootste veiligheidsrisico’s voor de toekomst van onze wereld. Net als de verspreiding van kernwapens kan de klimaatverandering de mensheid vernietigen. De risico’s die ermee gepaard gaan vormen nu al een wrede en actuele realiteit voor miljoenen mensen. Maar in tegenstelling tot de nucleaire bedreigingen, die een onmiddellijke slag kunnen vormen voor de mondiale veiligheid, spreiden de gevolgen van klimaatverandering zich uit over een veel langere tijd en zijn daarom moeilijker waarneembaar. Als gevolg van dit trage tempo worden de risico’s van klimaatverandering vaak als minder urgent en ingrijpend beschouwd. Klimaatverandering is uiteraard moeilijker in gang te zetten dan het maken en droppen van een atoombom. Klimaatverandering is echter ook moeilijker ongedaan te maken. Zelfs een marginale (negatieve) verandering van het milieu zal in de toekomst enorme gevolgen hebben, niet alleen voor de “menselijke veiligheid” maar zelfs voor het overleven van de mensheid.

Een risico voor de menselijke veiligheid

Het begrip “menselijke veiligheid” is ruimer dan de traditionele benaderingen van veiligheid die zich louter richten op de bescherming van staten. Dit begrip kan helpen de niet-militaire en niet-politieke risico’s voor de mensheid te begrijpen. Wanneer we ons zouden beperken tot de militaire benadering van het begrip “veiligheid”, heeft klimaatverandering als risico weinig tot geen impact en het omgaan met de gevolgen ervan slechts een beperkt effect. Wanneer klimaatverandering echter wordt gezien als een risico voor de “menselijke veiligheid”, kan deze net als andere niet-militaire en niet-politieke risicobronnen aan belang winnen. Dit geldt met name voor de aanpak van een veiligheidsrisico dat door zijn “multiplicatoreffect” de mensheid met uitsterven bedreigt.

Als multiplicatoroorzaak kan klimaatverandering worden teruggevonden in een vergroting van maatschappelijke spanningen, doordat zij niet alleen hongersnood, armoede, huisvestingscrises en (gedwongen) migratie veroorzaakt, maar ook het verlies van hele gebieden. De koppeling van menselijke veiligheid aan het overleven van mensen en de toepassing van een dergelijk begrip van veiligheid op de klimaatverandering als een “multiplicator van bedreigingen” wijst op het complexe maar cruciale snijpunt van politieke, economische en maatschappelijke factoren die leiden tot en voortvloeien uit de klimaatverandering.

Helpen de inspanningen van paus Franciscus?

Klimaatverandering begrijpen als een bedreiging voor de veiligheid is lastig, ook omdat ze vaak wordt gezien als een bedreiging die nog ver in de toekomst ligt. Individuen, gemeenschappen en hele samenlevingen zijn vaak huiverig om op korte termijn kosten te maken om een bedreiging op lange termijn aan te pakken. Kunnen inspanningen zoals die van de paus hierin verandering brengen?

De wereldleiders verwezen vaak naar de geest en de letter van Laudato Si’

Tot 2015 hadden weinig mensen verwacht dat een van de meest ingrijpende beschouwingen over de complexiteit van klimaatverandering van een Romeinse paus zou komen. Met zijn encycliek Laudato Si’ toonde paus Franciscus aan dat de milieucrisis een sociaal-politieke crisis is, die een complexe respons vereist die soms het gehele maatschappelijk systeem betreft, soms gemeenschappelijk en soms individueel is. Hij liet door middel van zowel overtuigingskracht als harde, wetenschappelijke gegevens zien welke gevolgen de verwoesting van het klimaat zal hebben voor verarmde naties.

De hoop op het nakomen van beloftes

En de impact van de paus? Zes maanden na de publicatie van de encycliek kwamen de politieke wereldleiders in Parijs bijeen voor de klimaattop. Bij hun pleidooi voor doortastend optreden verwezen de leiders vaak naar de geest en de letter van Laudato Si’. Of denk aan de oproep van de paus van 2019 tot de zakenwereld. Hij sprak persoonlijk de CEO’s van de grote oliemaatschappijen toe met het verzoek te beloven de “klimaatnoodsituatie” af te wenden. Wat ze ook deden. Wereldleiders beloofden de paus en de wereld om de veiligheids- en uitsterfrisico’s voor de armen en toekomstige generaties tot een minimum te beperken. De hoop is momenteel dat, net als in 2015 ten tijde van het klimaatakkoord van Parijs, de economische en politieke elites hun beloften zullen gaan nakomen.