Op 4 oktober 2023, slechts twee maanden voor de VN Klimaatconferentie van Dubai (COP28), heeft paus Franciscus een nieuw pastoraal document uitgebracht over de klimaatcrisis: Laudate Deum. Wat staat er in?

Het document is gericht “aan alle mensen van goede wil” en is bedoeld als een aanvulling op Laudato si’, de baanbrekende encycliek van de paus uit 2015 over de wereldwijde ecologische en sociale crisis. Het is ook gebaseerd op zijn brief uit 2020, Fratelli tutti, die opriep tot transformatieve wereldwijde politieke en economische hervormingen in de geest van sociale vriendschap.

Een tragisch en treffend voorbeeld van structurele zonde

Laudate Deum opent met het benadrukken dat de klimaatcrisis een dringende morele zorg is. Franciscus herinnert ons eraan dat klimaatverandering in de eerste plaats een kwestie van goed en kwaad is. Ter toelichting citeert hij de Afrikaanse bisschoppen, die verklaarden dat klimaatverandering “een tragisch en treffend voorbeeld van structurele zonde” zichtbaar maakt (LD 3). Het is volgens hen niet langer een secundaire of ideologische kwestie, maar een drama dat ons allemaal schaadt. 

Hieronder belichten we enkele belangrijke punten die relevant zijn voor regeringen en maatschappelijke organisaties die betrokken zijn bij klimaatonderhandelingen in het kader van het Klimaatverdrag.

Het VN-Klimaatverdrag en de jaarlijkse onderhandelingen tussen partijen (COPs)

Paus Franciscus is voorstander van multilateralisme (samenwerking tussen landen of partijen), maar hij erkent de tekortkomingen ervan. Hij stelt dat het multilateralisme verder moet gaan dan oude diplomatieke modellen en dat nieuwe procedures moeten worden geïntroduceerd om de mondiale besluitvorming te democratiseren. Met aandacht voor meer dialoog en bredere participatie. Hij herhaalt zijn standpunt dat burgers de politieke macht in handen moeten hebben, een punt dat hij voor het eerst maakte in Laudato si’ (LD 38).

Franciscus beschrijft de geschiedenis van het VN Klimaatverdrag en de COPs, wijst op momenten van succes en benoemt tegelijkertijd de overweldigende trend van mislukking en vertraging. Hij wijst erop dat het Akkoord van Parijs weliswaar juridisch bindend is, maar dat het weinig duidelijke en afdwingbare verplichtingen bevat voor de verdragspartijen. Hij bekritiseert regeringen die hun nationale belangen boven het wereldwijde algemeen belang stellen en vat 30 jaar klimaatonderhandelingen samen als een falen van geweten en verantwoordelijkheid (LD 52).

(tekst gaat door onder video)

COP28: Klimaatconferentie in Dubai 2023

Franciscus spreekt hoop uit, maar erkent nog steeds de uitdagingen die een lange lijst van politieke dynamieken met zich meebrengt, sommige specifiek voor COP28 en sommige al lang bestaand in de VN Klimaatonderhandelingen. Hij vraagt aan de deelnemers aan COP 28 om het algemeen belang en de toekomst van hun kinderen zwaarder te laten wegen dan de kortetermijnbelangen van bepaalde landen of bedrijven (LD 60). De partijen van het Klimaatverdrag hebben volgens de paus maar één manier om hun geloofwaardigheid terug te winnen en dat is door tijdens COP 28 te besluiten snel een rechtvaardige overgang naar hernieuwbare energie te maken die efficiënt, verplicht en transparant is (LD 59).

Waarom is Laudate Deum belangrijk?

Laudate Deum is om verschillende redenen belangrijk. Ten eerste is dit type aanhoudende betrokkenheid bij een specifiek beleidsproces ongekend in de katholieke sociale leer. Zelfs Laudato si’ was niet zo expliciet in haar betrokkenheid bij de toenmalige COP21 en het Akkoord van Parijs. In Laudate Deum stelt Franciscus specifieke beleidseisen en toont hij een diepe betrokkenheid bij de klimaatonderhandelingen. 

Ten tweede is het nieuwe document ook belangrijk doordat het als dusdanig voorrang geeft aan wereldwijde politieke inspanningen boven individuele acties in de strijd tegen klimaatverandering, iets waar geloofstradities soms traag in zijn. Volgens Franciscus zullen de meest effectieve oplossingen niet komen van individuele inspanningen alleen, maar vooral van grote politieke beslissingen op nationaal en internationaal niveau (LD 69).

Paus Franciscus toon diepe betrokkenheid bij de klimaatonderhandelingen

Het belang van Laudate Deum wordt ook versterkt door een aantal andere ontwikkelingen in de katholieke kerk. In 2022 deponeerde de Heilige Stoel haar akte van toetreding en werd partij bij het Klimaatverdrag. Bovendien opende Franciscus op dezelfde dag dat Laudate Deum werd uitgebracht een wereldwijde bijeenkomst over “synodaliteit”, die de nadruk legt op luisteren, begeleiden en onderscheidingsvermogen in het leven van de katholieke kerk. Misschien zegt de inclusieve en transparante aanpak van deze laatste bijeenkomst ook iets over de manier waarop de Heilige Stoel zich tijdens COP28 zal opstellen.

Lees meer over Laudate si’ op de website van Laudato Si’ Alliantie Nederland

Bekijk een van de video’s die de paus maakte over goed omgaan met de schepping: