De film Pope Francis a man of his word overtrof de wildste dromen van cineast Wim Wenders. In de film komt paus Franciscus heel dichtbij. “Hij heeft me wel gewonnen.”

Sinds zijn verkiezing op 13 maart 2013 is zijn aanwezigheid in de media en de wereldpers niet meer weg te denken. In amper zes jaar tijd heeft de Argentijn Jorge Bergoglio, alias paus Franciscus, het aangezicht van de Katholieke Kerk grondig veranderd.

“De paus is zeer direct betrokken geweest bij de opnames van de film”

De documentaire Pope Francis a man of his word is vooral de weergave van de persoonlijke reis die de Duitse cineast Wim Wenders maakte met de paus. Hoewel de biografische gegevens, de ideeën en de boodschap van Franciscus niet centraal staan, geeft de film wel zicht op het hervormingswerk dat de paus binnen de kerk verricht en op zijn antwoorden op de globale vragen in de wereld van vandaag. Dan gaat het over zijn diepe bezorgdheid over armoede en de ongelijkheid in rijkdom, tot zijn betrokkenheid bij milieukwesties en sociale rechtvaardigheid.

Franciscus richt zich tot de kijker

Bijzonder aan deze documentaire is het gebruik van de interrotron-techniek. Daarbij spreekt de geïnterviewde paus direct in de camera en kan hij toch de interviewende Wenders in de ogen kijken. Franciscus richt zich zo rechtstreeks tot de kijker. Als toeschouwer voel je je persoonlijk aangesproken en direct betrokken bij het gebeuren. Het is vooral een film mét en niet zozeer óver paus Franciscus.

“De paus is zeer direct betrokken geweest bij de opnames van de film”, aldus regisseur Wenders. En dat is toch wel uniek en uitzonderlijk als hoofd van de Katholieke Kerk. Verder worden de inzichtelijke en intieme interviews die de regisseur met de paus heeft, afgewisseld met indrukwekkende beelden van zijn uitgebreide reizen die bij wijze van spreken de betekenis van zijn woorden laten zien.

Ik moest eerst diep ademhalen

Wim Wenders zegt in een interview met Vatican News: “Zelfs in mijn wildste dromen heb ik nooit durven dromen over het maken van een film over paus Franciscus, laat staan samen met hem. Ik kreeg een brief vanuit het Vaticaan en moest eerst eens diep ademhalen. Het leek me een enorme verantwoordelijkheid, het was in ieder geval anders dan datgene wat ik normaal maak.”

Een (stijl)breuk met de vorige pontificaten

Wat de documentaire duidelijk maakt, is dat de stijl van deze paus en zijn manier van werken een (stijl)breuk is met de vorige pontificaten. Zo neemt deze paus een aantal opmerkelijke standpunten in: nultolerantie voor pedofiele priesters, aanvaarden van gelovige homoseksuelen en vooral zijn scherpe woorden voor en harde aanpak van zijn eigen medewerkers, in bijvoorbeeld de toespraak voor de Vaticaanse curie waarin hij kardinalen openlijk de mantel uitveegt.

Ben ik mijn broeders hoeder?

Het sociaal engagement van paus Franciscus is te zien in zijn strijd tegen de “globalisation of indifference”. Dat gaat over recht op werk, compassie voor vluchtelingen en de bescherming van onze planeet. Tegenover de onverschillige vraag van Kaïn “Ben ik dan mijn broeders hoeder?” (Gen 4,9), stelt de paus het korte antwoord: “Ja”. Dat doet hij met de nodige morele ernst en – verrassend – ook met veel gevoel voor humor; een glimlach is immers de bloem van het hart. Met zijn voor Vaticaanse begrippen sobere levensstijl wil de paus zijn solidariteit tonen met de minder bedeelden: geen luxueuze limousine een gewone kleinere wagen.

Zij lijdt aan onze mishandeling

“Wie is de armste van de armen?”, vraagt paus Franciscus op een gegeven moment in de film. “Moeder Aarde”, is het antwoord. Zij lijdt aan onze mishandeling en aan wat hij onze ‘wegwerpcultuur’ noemt. Daarmee bedoelt Franciscus niet alleen het plastic afval dat in het water drijft, maar ook het afval dat onze geest vergiftigt.

Nood aan mensen als Franciscus

Wim Wenders’ film laat zien hoezeer we mensen als Franciscus nodig hebben. We zien de oprechte vreugde op zijn gezicht als hij naar de tekeningen van kinderen kijkt. Hij richt zich tot het Amerikaanse Congres, waar hij zich in het Engels uitspreekt, langzaam maar zeker: “Het land van het vrije en het huis van de dapperen” en er is nauwelijks een droog oog in de plaats.
De regisseur nog even aan het woord: “Ik was verbaasd over enkele van zijn antwoorden. Ik was verbaasd over de tederheid in sommige van hen. En ik was verbaasd hoe eenvoudig en menselijk zijn positie was en hoe on-katholiek hij soms voelde, en hoe on-bureaucratisch en eenvoudig en nederig. Hij heeft me wel gewonnen. Hij is echt verbazingwekkend.”

De film Pope Francis a man of his word van Wim Wenders is verkrijgbaar op dvd.