Terwijl er in Oekraïne een vernietigende oorlog woedt, vat de bevolking moed en hoop op. Oekraïners, zo schrijft jezuïetenoverste in dat land David Nazar, bezien de huidige gebeurtenissen eerder met een spirituele dan met een politieke blik.

In Oekraïne bespeur ik op het ogenblik een vreemde mengeling van ongerustheid, voorzichtigheid, vertrouwen, en geduldige lijdzaamheid. Het Russische leger is actief in het oosten van het land, samen met een ongeregelde horde van huurlingen, sommigen uit verre streken tot uit Servië toe.

De profeet Jesaja benadrukte al, dat een van de oorzaken van oorlogen en buitenlandse invasie gelegen was in de zondigheid van het volk. Rusland oefent hier een onrechtvaardige terreur uit, maar de bevolking van Oekraïne accepteert vanuit haar diepe geloof de wijsheid van de profeet: dit zou niet gebeurd zijn als het huis van Oekraïne op orde was geweest. Vandaar dat, naast de inzet om het land te verdedigen, de belangrijkste inspanningen precies hierop zijn gericht: het eigen huis in orde brengen.

Géén burgeroorlog

Eerst maar enkele feiten. Op 27 januari heeft José Manuel Barroso openlijk verklaard dat de strijd die hier woedt een oorlog is. Hij is hierin lang niet de enige. En telkens weer wordt naar Rusland gewezen als de agressor. Er is geen burgeroorlog in Oekraïne en die is er ook nooit geweest. Maar er zijn hier wel 9.000 Russische militairen actief met hun geavanceerde militaire technologie: tanks, lange-afstandsraketten, granaatwerpers en drones. Dit zijn feiten, gestaafd door buitenlandse journalisten, maar president Poetin blijft ze ontkennen.

De drijvende kracht is Poetins droom van een groot economisch rijk

Russische soldaten en geheim agenten zijn hier gedood of gevangen genomen; naar verluid wel tweeduizend. Velen van hen hebben bevestigd dat ze “in het geheim” naar Oekraïne werden gezonden om zo het beeld van een “burgeroorlog” in stand te houden. Uit vrees voor een beschamende terugkeer naar Rusland hebben sommigen van hen zelfs asiel gevraagd.

Corridor

Natuurlijk, er vechten ook Oekraïners met hen mee, maar hun aanwezigheid duidt niet op een afscheidingsbeweging. Er zijn geen studenten, politici of maatschappelijke leiders onder hen. Ze formuleren geen politieke eisen. De achtergrond: het salaris van een huurling is meerdere malen zo hoog als het doorsnee salaris in Oekraïne. En dit geld is afkomstig uit Rusland en van de voormalige president Yanukovich. De drijvende kracht achter dit alles is Poetins droom van een groot economisch rijk; en hiervoor heeft hij Oekraïne hard nodig.

De oorlog in Oekraïne blijft beperkt tot drie procent van het grondgebied. Daar controleert Rusland een grensgebied van honderd kilometer lengte. Dit gebied, dat rijk is aan grondstoffen, vormt een corridor die de Krim met Rusland verbindt. Alle voorzieningen op de Krim (water, gas, elektriciteit en zelfs de voedselvoorziening) zijn altijd al afkomstig geweest uit Oekraïne. Daarom heeft Poetin deze corridor nodig. Het leven is momenteel hard voor de bewoners van dit schiereiland, van wie veertig procent zich tegen de annexatie door Rusland heeft uitgesproken.

Vreedzaam

De militaire reactie van Oekraïne was erop gericht verwoesting en verlies van mensenlevens zoveel mogelijk te beperken, niet aan te vallen en geen aanleiding te geven tot verdere escalatie. Het leger is erin geslaagd de strijd te beperken tot een afgebakend gebied; de vele vluchtelingen uit deze streek zijn opgevangen. President en parlement hopen, dat het conflict op vreedzame wijze kan worden opgelost zonder verdere escalatie. Poetin moet deze oplossing echter wel verwerpen om zijn eigen doeleinden te kunnen realiseren.

De beste verdediging is een innerlijke reiniging

Door te kiezen voor de weg van de diplomatie accepteert Oekraïne bewust een hoeveelheid menselijk leed. Er zijn al ruim 5.000 slachtoffers gevallen. Bovendien gaat Oekraïne gebukt onder een leugen- en lastercampagne, waartegen het zich niet adequaat weet te verdedigen. De Russische media spreken over “burgeroorlog” en “afscheidingsbeweging”. Ze beschuldigen Oekraïners ervan “fascisten, terroristen, extremisten en nazi’s” te zijn. Op datzelfde moment vernietigen moderne Russische wapens de watertoevoer, centrales, bruggen, vliegvelden, dorpen en stadscentra (om nog maar niet te spreken over het vliegtuig van Malaysia Airlines). Een echte afscheidingsbeweging zou deze voorzieningen juist intact willen houden.

Spiritualiteit

Wat echter veel belangrijker is: het hervormingsproces waarvoor Oekraïne zich met alle kracht inzet… Dagelijks worden er nieuwe wetten uitgevaardigd om de democratie te versterken naar Europese maatstaven, de economie transparant te maken en corruptie uit te bannen, de infrastructuur te herstellen en de bureaucratie te vereenvoudigen. Kortom, terwijl de regering het land wel moet verdedigen, is de kern van haar inzet gericht op de bevordering van gerechtigheid binnen de eigen maatschappij. En hier betreden we het terrein van de spiritualiteit. De beste verdediging is een innerlijke reiniging. Oekraïners bezien de huidige gebeurtenissen eerder met een spirituele dan met een politieke of militaire blik.

Hoewel de mensen vaak gebukt gaan onder het verlies van jonge familieleden of vrienden die gedood zijn in de strijd en hoewel ze zich terecht zorgen maken, zie ik ook talrijke tekenen van leven en van geloof in toekomst. Ik zie talrijke zwangere vrouwen in de straten van de stad Lviv, die voor mij een levend symbool van hoop op een nabije toekomst zijn. Studenten uit het oorlogsgebied krijgen inmiddels de kans elders in het land hun studie voort te zetten. Duizenden vluchtelingen hebben onderdak gevonden bij familie of bekenden of worden opgevangen in centra van de Jesuit Refugee Service (JRS) in afwachting van een vreedzame toekomst. Iedereen ervaart bijna dagelijks de gevolgen van de strijd, maar tegelijk groeit er in het land een nieuwe en diepere eenheid en verbondenheid.

Moed en hoop

Wat ons als jezuïeten betreft: een jonge medebroeder heeft zijn universitaire studie onderbroken om als aalmoezenier te gaan werken in het hart van het oorlogsgebied; een ander gaat in het oosten van het land retraites geven aan priesters van de Orthodoxe Kerk; een jonge man uit het oorlogsgebied is juist dit jaar ingetreden. Te midden van alle zorgen en onrust proberen we ons te richten op het luisteren naar Gods stem. In al ons werk – onder jongeren maar ook in retraites – proberen we zo mensen moed en hoop te geven.

Oekraïne leeft momenteel in een eschatologische spiritualiteit

Zoals de profeten vóór hem hadden gedaan, leert Jezus ons hoe te handelen in tijden van oorlog en dreiging, wanneer er angst en vrees heerst in het land. Hij roept op tot waakzaamheid en vertrouwen, tot creatieve trouw aan God (Lukas 21). Oekraïne leeft momenteel in deze eschatologische spiritualiteit: het geloof bewaren, alert blijven in het gebed, een tegenstander niet tot vijand maken, een volk niet haten vanwege de leiders die het heeft, vrees niet laten omslaan in geweld.

Voor een volk dat naar Gods stem zoekt is dit een tijd die de geest kan zuiveren.