Hoe verdedig je een aangeklaagde terrorist? Een interview met een advocaat over een politiek en juridisch wespennest in de Verenigde Staten.

Al ruim tien jaar lang zit hij vast, voor een belangrijk deel in Guantánamo Bay, Cuba: Mustafa Ahmed al-Hawsawi. De 45-jarige Saudi-Arabiër is aangeklaagd vanwege zijn mogelijke rol in de terreuraanslagen van 11 september 2001. Commandant Walter Ruiz van de marine van de VS dient als zijn wettelijk raadsman.

“Mijn benadering is hem te behandelen als elke andere persoon voor wie ik optreed”

“Aanvankelijk was er een grote mate van wantrouwen in onze relatie”, vertelt Ruiz. “Dat is begrijpelijk, gelet op de verschillen in onze achtergrond, opvoeding en religieuze tradities. Na verloop van tijd echter maakte de relatie een ontwikkeling door. Ik respecteer hem als een menselijk wezen, en ik denk dat hij dat ook zo voelt.”

Wat hebt u geleerd over al-Hawsawi als persoon?
“Hij is ontstellend normaal. Velen hebben een indruk van hem als ‘de ergste van de ergsten’, het kwaad in persoon. In de tijd dat ik, zo af en toe, tegenover hem zat in een periode van drieënhalf jaar heb ik het niet gezien. Hij heeft altijd respect getoond, was nooit kwaadaardig of wraakzuchtig. Hij spreekt zacht en heeft een milde manier van doen. Hij is een persoon die liefheeft, vrees kent en pijn lijdt. Al met al: hij is een mens.”

Wat is zijn godsdienstige achtergrond?
“Hij is een zeer vroom man. Op een doorsnee dag met legale ontmoetingen bidt hij minstens driemaal zoals gebruikelijk. De islam is een centraal leerstuk in zijn leven dat hem gidst door elke beslissing die hij neemt.

We hebben gesprekken gevoerd die toegespitst waren op de islam, soms uit pure belangstelling en soms over de verschillen. De oprechtheid waarmee meneer al-Hawsawi zijn geloof benadert vond ik treffend. De islam kan worden voorgesteld als een haatreligie of een reden om elke ongelovige te doden. Dat is niet bepaald zijn benadering. De oprechtheid waarmee hij zijn verbinding met Allah vormgeeft is de oprechtheid waarmee ik mijn eigen spiritualiteit zou willen benaderen.”

U bent officier in het Amerikaanse leger. Uw cliënt wordt beschuldigd van strijd tegen de Verenigde Staten. Hoe is het zelfs maar mogelijk met hem een relatie op te bouwen?
“Mijn benadering is hem te behandelen als elke andere persoon voor wie ik optreed. Toen ik hem voor het eerst ontmoette vroeg ik hem mij te beoordelen op grond van de dingen die ik zei en de handelingen die ik verrichtte, los van de kleding of het uniform dat ik droeg. En ik beloofde hem dat ik hem niet zou behandelen op grond van mijn eigen vooringenomen begrip van iemand met zijn achtergrond of godsdienstige traditie of vermoede band met een groep als Al Qaeda. Ik zou hem met respect behandelen, naar hem luisteren en eerlijk beantwoorden, zelfs als ik ervan overtuigd was dat het niet was wat hij wilde horen.

Ook heb ik veel familie van hem ontmoet. Over het algemeen vind ik de familieleden echt opmerkelijke mensen. Ondanks veel verdriet en pijn streven velen van hen naar een legaal proces, dat eerlijk is, waarachtig rechtvaardig en in overeenstemming met de waarden die wij Amerikanen koesteren. Ze zijn bezorgd over mogelijke marteling. Soms moedigen ze mij aan om mijn werk met alle ijver en zo professioneel mogelijk te doen, wat een verwonderlijk en opmerkelijk getuigenis is van de menselijke vaardigheid om verdriet en pijn te overwinnen en voldoende visie te hebben om het bredere beeld te blijven zien.”

Commandant Walter Ruiz.

Ik sprak met enkele familieleden die ontdaan waren over wat zij zien als vertragingstactieken van het verdedigingsteam.
“Dat hebben familieleden inderdaad met regelmaat geuit. Je hart krimpt ineen bij zo’n moeilijke interactie, en het is bedroevend omdat je na al die tijd hun pijn ziet en een proces zonder einde of oplossing. Ik begrijp hun houding zeer goed. Als ik met hen zou moeten ruilen, zou ik precies hetzelfde voelen.

“Video en audio worden met een vertraging doorgegeven, zodat iemand die de zaak controleert de rechtszaal ‘uit kan zetten’”

Maar de echt bedroevende realiteit dat we nog steeds in dit stadium van wettelijke procedures zijn, zo lang na 11 september, heeft volstrekt niets te maken met mij of met de andere advocaten. Wij zijn eigenlijk pas laat in het proces in beeld gekomen. De vertraging komt door het onvermogen van onze politici en het gebrek aan de wil om vanaf het begin te doen wat goed was. Het komt door de houding die ze aannemen, hun politieke spel en het gebruiken van een case als deze om er in het politieke steekspel mee te scoren. Als onze politici er niet in slagen dit correct te doen overeenkomstig gevestigde principes van wet en recht, brengen ze een proces op gang dat uiteindelijk een heel lange tijd gaat duren.

Veel procedures zijn geen door ons geschapen maaksels, maar door de regering. In een van de meest sprekende voorbeelden wist een onderzoeksbureau letterlijk binnen te dringen in een Amerikaanse rechtszaal en de zaak stil te leggen omdat ze iets hoorden wat tegen hun zin was.”

Hoe kan dat?
“Video en audio worden met een vertraging van 45 seconden doorgegeven naar ruimtes waar je processen kunt volgen, zodat iemand die de zaak controleert de rechtszaal ‘uit kan zetten’ als er hardop geheime informatie wordt uitgesproken. Als een van de advocaten iets beledigends zei of iets dat geheim moet blijven, ging een rood licht knipperen en werd de rechtszaal ‘uitgezet’.

Het echt schokkende van dit incident is dat niet de rechter aan de knop zat, noch de veiligheidsdienst van het hof. Geen van beide weet wie het wel deed. Het incident veroorzaakte weken van nieuwe procedures en vertraging, zelfs al maakte de rechter uitgebreid duidelijk dat er niets geheims was aan hetgeen uitgesproken was.”

Wat is de strategie van de verdediging? Wat kunnen we ons bij een overwinning voorstellen?
“Geleidelijk ontstaat een strak juridisch bouwwerk, waarbij we hopen dat een federale rechtbank elke schuldigbevinding vernietigt. Federale rechtbanken hebben bij herhaling het tij gekeerd tegen het inbreuk maken op grondwettelijke bescherming.

Ik weet niet of je in zo’n geval nog kunt spreken van ‘overwinning’. Elke dag treden we aan in de rechtbank om eenvoudigweg het beste te doen wat we kunnen. Als alles gezegd en gedaan is hopen we dat er een open en eerlijke vaststelling komt van de rol en schuldigheid van meneer al-Hawsawi – als die er al is – die resulteert uit een objectieve waarneming van feiten en bewijzen en niet door een prisma van woede, vrees of wraak.”

Als uw cliënt wordt veroordeeld maar dat in beroep wordt afgewezen, denk ik dat Amerikanen best kwaad zullen zijn, zelfs al is zijn vrijlating niet waarschijnlijk.
“Ze moeten ook kwaad zijn. Ze moeten kwaad zijn dat het hier ruim een decennium na het feit op uitdraait omdat we de wil niet hadden om het meteen de eerste keer goed te doen. Maar ik hoop dat zij hun woede daarop richten waar deze thuishoort: op de mensen die tenslotte dit afschuwelijke systeem bedacht hebben en de mogelijkheid hebben geschapen voor dit soort uitdagingen.”

U hebt gezegd dat u het systeem van militaire commissies niet als legitiem beschouwt. Op welk moment zou uw beslissing om mee te werken geweld kunnen doen aan uw eigen diepgekoesterde waarden en professionele plichten?
“Ik worstel daar nogal mee. Als er een mogelijkheid was dat we allemaal gewoon konden stoppen, dan denk ik dat we het nog zouden willen ook. Maar nu heb ik een relatie opgebouwd met een persoon die me vertrouwt. Ik heb ook principes en ethische plichten. Het antwoord kan niet zijn dat ik mijzelf eruit terugtrek. Het proces zou toch gewoon doorgaan. Ik denk dat het beter is betrokken te blijven en door te gaan met wat ik denk dat rechtvaardig is en waarachtig, en te hopen dat we tenslotte toch enige vorm van gerechtigheid weten te vinden.”

De regering probeert de misschien wel belangrijkste terrorismezaak in de geschiedenis van de VS tot een goed einde te brengen binnen een breed bekritiseerd systeem. Hoe hoopt u dat Amerikanen zullen reageren?
“Ik heb precies gezien wat ik hoopte: de reacties van familieleden die, ongeacht hun leed, streven naar een rechtvaardig proces; mensenrechtenorganisaties die trachten menselijke waardigheid en mensenrechten te waarborgen; burgerrechtenorganisaties die grotere transparantie trachten te krijgen en toegang tot informatie; vele, vele Amerikanen die het balanceren begrijpen tussen burgerlijke vrijheden enerzijds en anderzijds de diepe wond die dit land in 2001 heeft opgelopen. Ik hoop dat de inspanningen worden voortgezet.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het tijdschrift America. Vertaling: Ben Frie SJ