Jan Peters sj hield het maar kort vol voor de televisie op de avond van de verkiezingen. Wat stond hem tegen? En wat las hij in het document van de Paus wat hem richting gaf?

Ik merkte, dat de presentatie van de verkiezingsuitslag op tv me tegenstond: het leek wel een verslag van een sportwedstrijd: wie gaat er winnen, Wilders of Jetten? En intussen werden er rode (en groene) kaarten uitgereikt en werd er gejuicht of getreurd in de verschillende zalen met aanhangers, ook dat was niet verschillend van de fans bij een sportwedstrijd. Juichend bij elk doelpunt.

Ik miste de aandacht voor de grote problemen waar wij in Nederland en Europa voor staan

Een wedstrijd wie de winnaar zou worden, welke partij de grootste. Ik miste de aandacht voor de grote problemen waar wij in Nederland en Europa voor staan, en waar een nieuw kabinet en een nieuw parlement richting moeten gaan geven.

Toch merkte ik, dat mijn frustratie nog dieper zat.

Het Feest van de Democratie werden de verkiezingen genoemd; voor mij was het meer het Feest van de Demagogie.

Partijleiders

Al tijdens de verkiezingscampagnes zag je, dat alles draaide rond de partijleider. Deze probeerde stemmen te trekken door zijn persoonlijkheid, door enkele zorgvuldig gekozen frases, vooral niet rond het eigen verkiezingsprogramma. Dat werd soms eerder wat weggemoffeld.

Laten we de hoofdrolspelers eens bekijken.

Jetten van D’66. Zijn slogan was “het kan anders” (afgekeken van Obama’s “Yes, we can”?) en met de Nederlandse vlag, die dominant werd gebruikt, deed hij ook een beroep op nationalistische gevoelens. Met die combinatie van stralend optimisme en nationalisme heeft hij de wedstrijd gewonnen, niet met het programma van zijn partij.

Bontenbal van het CDA. Hij presenteerde zich tijdens de campagne als de man van het midden, van fatsoenlijke politiek. En dat sloeg aan. Hij haalde de partij uit het diepe dal en leek af te stevenen op de absolute winst: de grootste partij. Tot hij opeens werd geconfronteerd met het partijprogramma, de vrijheid van onderwijs. Het overviel hem en zijn woordkeuze was niet weldoordacht, maar het zorgde voor een forse terugval. Opeens viel alle aandacht op de C van het Christen-Democratisch Appèl en daar waren kennelijk niet alle aanhangers gelukkig mee.

Ik hoop op een groei van het aantal politici dat in staat is tot een authentieke dialoog

Yesilgöz van de VVD. De partij was ver teruggezakt in de peilingen. Zij deed een noodgreep. Ze presenteerde haar partij als het rechtse alternatief voor de PVV van Wilders (die ze twee jaar geleden had binnengehaald, maar nu uitsloot): wil je een echt rechts kabinet, stem niet op Wilders (want die is door alle grote partijen uitgesloten), maar voor het meest rechtse kabinet moet je op de VVD stemmen. Ook niet in lijn met het programma van de partij. Maar door deze noodgreep kwam haar partij er – dankzij teleurgestelde PVV-stemmers weer aardig bovenop.

En Wilders, traditioneel de demagoog bij uitstek, enig lid van zijn partij, hij verkondigde luid: ze willen ons uitsluiten bij de formatie, maar als we groot genoeg worden, kunnen de anderen toch niet om ons heen. En één op de zes Nederlanders geloofde hem nog steeds, ook al verloor hij fors aan partijen (VVD en JA21) die beloofden het programma van Wilders uit te voeren, maar zonder door anderen te worden uitgesloten.

Timmermans van Partij van de Arbeid/Groen Links verloor op het laatste moment nog een vijftal zetels. Op basis van hun programma? Nee, omdat een fors aantal kiezers overliep naar D’66 om te zorgen dat deze partij de grootste zou worden en Wilders zou kunnen overvleugelen. Wat dus gelukt is, maar ten koste van Timmermans.

In de commentaren achteraf toonde iedereen zich overtuigd, dat een stabiel kabinet nu noodzakelijk was en dat de grote problemen die op tafel liggen aangepakt moeten worden. Dat er duidelijkheid moet komen over de weg naar toekomst. Maar de reacties van de partijleiders lijken daaraan nog niet de gewenste prioriteit te geven. Begrijpelijk, als die in de verkiezingen zo weinig zichtbaar waren.

De Paus over armoede

Daags na deze verkiezingsavond heb ik (toevallig?) het lange document over de armoede gelezen van paus Franciscus, bewerkt door paus Leo. In 122 paragrafen wordt de hele kerkgeschiedenis doorlopen op de zorg voor armen en de bestrijding van de dieperliggende oorzaken van armoede, vooral de (internationale) onrechtvaardigheid. 

Toch een kort citaat:

“Ik hoop op een groei van het aantal politici dat in staat is tot een authentieke dialoog, die effectief gericht is op het aanpakken van de diepliggende wortels en niet alleen de verschijningsvormen van het kwaad in de wereld, want het gaat erom te luisteren naar de roep van hele volkeren, de armste volkeren van de aarde”. 

De fase van de demagogie moet eerst worden overwonnen om tot realistische, democratische politieke keuzes te komen die verder kijken dan het hier en nu, op basis van programma’s, niet van het charisma van de leider (of het gebrek daaraan).

Foto door Lucas George Wendt via Unsplash