Hoe om te gaan met een democratisch gekozen president die lak heeft aan mensenrechten en christelijke waarden? In de Filippijnen is die vraag momenteel hoogst actueel voor katholieken. Een analyse.

Het was met een overweldigende meerderheid dat in mei 2016 Rodrigo Duterte gekozen werd tot de 16e president van de Filippijnen. Zoals in het verleden steeds is gebeurd, hebben de jezuïeten en de katholieke kerk als geheel gepoogd de regering te betrekken in hun werk voor gerechtigheid, vrede en ontwikkeling. Tegelijkertijd aarzelen zij niet de vinger te leggen op elke overtreding van ethische normen en elke schending van mensenrechten. Dit was een grote opgave, omdat er in de eerste maanden van zijn presidentschap veel meer sprake was van het laatste dan van het eerste.

Controversieel succes

De campagne van Duterte legde sterk de nadruk op een totale ‘oorlog tegen de drugs’, gericht zowel tegen degenen die illegale drugs verhandelen als tegen de gebruikers ervan. Duterte had deze strijd al met groot succes gevoerd in Davao City, de stad waar hij meer dan twintig jaar burgemeester is geweest. Davao City staat momenteel bekend als een gebied waar orde heerst en de misdaad is uitgebannen, maar de middelen die Duterte hiertoe heeft aangewend zijn zonder twijfel controversieel.

Van zijn beloofde verzoenende aanpak is nog weinig te zien

De wijdverspreide liquidatie van verdachten zonder enige vorm van proces was aan de orde van de dag. Duterte schrikt er niet voor terug in het openbaar de namen te noemen van hen die bij de drugshandel zijn betrokken, ook al zijn ze in dienst van de overheid of van het leger. Tegenstanders van deze fundamentele aantasting van de mensenrechten maakt hij belachelijk en stelt hij in staat van beschuldiging, ook als het personen in de wetgevende of de rechterlijke macht betreft of internationale organen, zoals die van de Verenigde Naties.

Macho

Als nieuwe president heeft hij zich ook op andere gebieden gemanifesteerd. Hij heeft een meer verzoenende aanpak beloofd, maar zijn openlijke betaling van door de familie van de overleden dictator Ferdinand Marcos geclaimde tegoeden heeft een scherpe politieke reactie uitgelokt. Heel controversieel was zijn besluit het stoffelijk overschot van Marcos over te brengen van zijn woonplaats in het noorden van het land naar het nationale heldenkerkhof.

Duterte is ook een verklaard voorstander van een federaal overheidssysteem, dat veel bevoegdheden en diensten overbrengt van het nationale naar het lokale niveau. Dit combineert hij met een vastberaden streven om persoonlijke verrijking en corruptie door overheidsfunctionarissen uit te bannen. Ongelukkigerwijze wordt de publieke beeldvorming echter gedomineerd door zijn oorlog tegen de drugs en zijn reputatie als een godslasterlijke en vrouwonvriendelijke macho.

‘Waakzame samenwerking’

De kerkelijke reacties op deze complexe ontwikkelingen zijn tweeërlei. Allereerst worden er serieuze pogingen ondernomen om met deze nieuwe regering samen te werken. Duterte is immers met een overtuigende democratische steun van de bevolking aan deze functie begonnen: hij kreeg bijna 16 miljoen stemmen (39% van het totaal), zes miljoen meer dan zijn naaste rivaal. In een verklaring direct na de verkiezingen drong de bisschoppenconferentie aan op een “waakzame samenwerking” met de nieuwe president en met andere gekozen functionarissen.

Bisschoppen veroordelen de executies die Duterte openlijk aanmoedigt

Zo werden ook de scholen, parochies en maatschappelijke centra van de jezuïetenorde aangemoedigd na te gaan en te onderscheiden hoe ze positieve initiatieven van de nieuwe regering zouden kunnen ondersteunen.

Stellingname

Anderzijds zien we, naast deze oproep tot constructieve samenwerking, heel concrete en kritische reacties op niet-onderhandelbare punten, die vooral de eerbied voor het menselijk leven betreffen. Het allerbelangrijkste betreft het afschuwelijke verlies van mensenlevens in de anti-drugscampagne. In de eerste drie maanden sinds zijn aantreden zijn bijna 2000 moorden toegeschreven aan deze campagne.

De bisschoppenconferentie heeft hiertegen duidelijk stelling genomen. Ze veroordeelt in een verklaring het drugsgebruik, maar richt zich scherp tegen de neiging het recht in eigen hand te nemen en de daaruit voortvloeiende executies die president Duterte in interviews en redevoeringen openlijk heeft aangemoedigd. De bisschoppen hebben alle ordehandhavers herinnerd aan de absolute onschendbaarheid van het leven, ook als het gaat om misdadigers en drugsverslaafden. Aartsbisschop Antonio Ledesma SJ heeft daarnaast de parochies van zijn bisdom aangeboden als plekken voor afkickprogramma’s, opgezet vanuit de maatschappij. In hetzelfde perspectief en gericht op een proactieve benadering zijn de jezuïeten gevraagd te onderscheiden hoe ze kunnen helpen in het aanpakken van de drugsproblematiek, met respect voor de rechten van elke mens.

Toekomst

Deze reacties tegen de aantasting van de menselijke waardigheid zijn snel tot stand gekomen gedurende deze eerste maanden van Dutertes regime. Op het moment zien we ook andere ontwikkelingen, zoals de decentralisatie van bevoegdheden en het werken aan een meer federale structuur. Daarnaast ook de pogingen om vrede te sluiten met gewapende opstandige groepen (islamitische separatisten en communistische rebellen) en de uitvaardiging van noodmaatregelen om te komen tot een effectief bestuur. Van katholieken vraagt dit constante waakzaamheid, voortdurende onderscheiding en gezamenlijk optreden.

Vertaling: Jan Peters SJ.