De Amerikaanse presidentscampagne heeft veel opvallende beelden opgeleverd, maar een van de meest in het oog springende was dat van een breed lachende kardinaal met zijn rode hoed die zich kostelijk amuseerde met Donald Trump op een groot galadiner ten voordele van katholieke instellingen.

Trump’s Charity Toward None

By @MaureenDowd
“@NYTOpinion,” Columnist

The cardinal should go to confession.

Timothy Dolan let a white-tie charity dinner in New York showcase that most uncharitable of men, Donald Trump.https://t.co/t5kfgjQjxI pic.twitter.com/3LaEPgdAD0

— Nicholas P Schiavone (@NickSchiavone) October 22, 2024

Dit beeld, waaruit weinig bezorgdheid blijkt voor Trumps politieke agenda, lijkt illustratief voor de relatie tussen Trump en een belangrijk deel van de katholieke gemeenschap in de Verenigde Staten. Hoewel velen aannamen dat Trumps standpunten over abortus de belangrijkste reden waren voor katholieke steun, blijkt dat dit onderwerp in feite niet zo doorslaggevend was. Uit exitpolls blijkt zelfs dat veel katholieke kiezers zich meer aangetrokken voelden tot de opvattingen daarover van Kamala Harris. Toch stemden zij op Trump, omdat zij in hem een ‘sterke leider’ zagen in wie zij meer vertrouwen hadden op het gebied van economie, migratie en criminaliteitsbestrijding.

Donald Trump zegt dat hij zijn vijanden zal vervolgen. Geloof hem

Enkele dagen voor de verkiezingen publiceerde de New York Times nog een veelzeggende kop: “Donald Trump zegt dat hij zijn vijanden zal vervolgen. Massadeportaties zal bevelen. Soldaten zal inzetten tegen burgers. Bondgenoten in de steek zal laten. Politieke spelletjes zal spelen met rampen. Geloof hem.” Een waarschuwing die kan tellen, voor een kandidaat die daarnaast de voorbije jaren ook nog campagne voerde op een platform van wraak, verrijking van de rijken, afschaffen van gezondheidszorg voor de armen, straffeloosheid voor wie aan de macht is, en die zich eindeloos bewonderend uitlaat over massamoordenaars zoals Vladimir Poetin en Kim Jong Un. Niettemin stelde een meerderheid van de kiezers, waaronder een disproportioneel aantal katholieken, daarop uitdrukkelijk hun vertrouwen in Trump voor de meest machtige en invloedrijke job ter wereld.

Behoefte aan een sterke leider

In tijden van onzekerheid hebben mensen vaak behoefte aan een sterke leider, iemand die eenvoudige oplossingen lijkt te bieden voor complexe problemen. Daarbij denken zij dat de gerichte afrekeningen en collaterale schade anderen zullen treffen; nooit henzelf. Katholieken zijn voor dit soort denken overigens nooit immuun geweest, wel integendeel. Er zijn in de recente geschiedenis talrijke voorbeelden waarin autoritaire, zelfs fascistische leiders werden gelegitimeerd door (belangrijke delen van) de katholieke Kerk. Denk aan fascistisch Italië onder Mussolini, Spanje onder Franco, Slovakije onder de katholieke priester Jozef Tiso, het austrofascisme onder Engelbert Dollfuss, de Ustaše in Kroatië of het regime van António de Oliveira Salazar in Portugal. En dat zijn maar enkele voorbeelden uit niet eens de voorbije honderd jaar.

Mensen verlangen naar een gevoel van veiligheid in een chaotisch bestaan

De drang naar simpliciteit is eigen aan zowel politiek als religie. De neiging om in beide domeinen de wereld in traditionele, zwart-wit-termen te zien, komt voort uit een menselijke behoefte aan zekerheid en houvast. Mensen verlangen naar duidelijke richtlijnen, en indrukwekkende bijeenkomsten en rituelen bieden hen daarbij een gevoel van veiligheid in een chaotisch bestaan. Politieke én religieuze leiders cultiveren een nostalgie naar niet-bestaande grootse tijden, waarbij de goede kanten van een geïdealiseerd verleden worden uitvergroot en de donkere kanten verzwegen.

Complexiteit omarmen

In plaats van schijngeschiedenis en simplismen, is er echter net in die complexe tijden – nu – behoefte aan iets totaal anders. We moeten complexiteit omarmen, en simpliciteit, zeker waar die overduidelijk ten koste gaat van de zwaksten in de samenleving, afwijzen. Daarentegen moeten we inzetten, in politiek én in religie, op het kritisch bevragen van onszelf en de macht en het uitdagen van eenvoudige antwoorden op complexe vragen.

Te eenvoudige recepten brengen enkel verwoesting en verdriet

Bovenal zou het in politiek en religie moeten gaan om het herkennen van de menselijkheid in de mensen om ons heen en om het zien van nuances, zelfs als die ons ongemak bezorgen. Dan blijkt al snel dat al te eenvoudige recepten enkel verwoesting en verdriet brengen. En werkbare uitkomsten onvermijdelijk complex en ethisch divers zullen zijn.

Gevaarlijke vicieuze cirkel

Momenteel bevinden we ons in een gevaarlijke vicieuze cirkel, zien we een sneeuwbal die langzaam de vorm van een lawine krijgt. De onzekerheid zal de komende jaren alleen maar groter worden – ook bij ons. Met die toenemende onzekerheid zal ook de behoefte aan simpliciteit en sterke leiders nog verder groeien. Waar deze behoefte aan zekerheid wordt vertaald in religieuze termen, dreigt dan weer een steeds verdere verschuiving van geloof en religie als een bron van persoonlijke introspectie en zelfverstaan naar een bron van simplistische, onveranderlijke antwoorden, geruggesteund door nostalgische rituelen.

Hoe we elke dag opnieuw moeten laten zien dat het anders kan en anders moet, weet ik ook niet altijd. Maar laten we in ieder geval beginnen door niet vrolijk lachend en gezellig keuvelend met de Grote Leider te doen alsof er niets aan de hand is.

Foto door Michael Anthony