webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De scherpe verdeeldheid onder Amerikaanse katholieken tijdens de voorbije verkiezingen, is exemplarisch voor een diepe kloof in de Verenigde Staten. Hoe kunnen politieke en kerkelijke leiders de wonden helen?
De stem van de katholieken is de belangrijkste in de verkiezingen in de Verenigde Staten: een kwart van de kiezers is katholiek. Tegelijk moeten we constateren dat er geen ‘katholieke stem’ is. Een uitspraak die je in verschillende toonaarden hoort van Amerikaanse katholieken. Vaak met een ondertoon van spijt: waarom kunnen we onze stem niet duidelijk laten horen in de politieke arena?
De scheidslijnen onder Amerikaanse katholieken hebben diepe wortels
Amerikaanse katholieken zijn onderling scherp verdeeld, bijna in twee gelijke kampen. In de peilingen onder katholieken gingen Trump en Clinton steeds redelijk gelijk op, met een licht voordeel voor Clinton. Uiteindelijk stemde 52% van de katholieken voor Trump, en 45% op Clinton. Maar katholieken zijn daarmee nog steeds beduidend minder eensgezind dan bijvoorbeeld de evangelicalen, waarvan liefst 81% op Trump stemde. De scherpe katholieke scheiding was ook al zichtbaar in de periode Obama, maar heeft zich in de aanloop naar de laatste verkiezingen verdiept, en geuit in emotionele verwijten en beschuldigingen.
De Amerikaanse bisschoppenconferentie heeft geen stemadvies uitgebracht, enkel de priesters gevraagd de gelovigen op te roepen om te stemmen en daarbij zorgvuldig hun geweten te volgen. Veel meer kunnen ze ook niet in een kerkgemeenschap waarbinnen democraten en republikeinen elkaar nagenoeg in evenwicht houden. Er zijn groeperingen die de bisschoppen daarom van lafheid beschuldigen, hen verwijten niet pal te durven staan voor de ware kerkelijke leer.
Dan gaat het bijna volledig om ‘pro life issues’, medisch ethische kwesties, en homoseksualiteit. Op websites van deze groeperingen wordt wel concreet ingegaan op de keuze die gelovigen vanuit hun geweten moeten maken; alle pijlen richten zich dan tegen de Democratische Partij en tegen Clinton, meestal zonder haar naam te noemen. Wil men een continuering van het onethische beleid van Obama, of wil men een terugkeer naar de traditionele waarden? Het antwoord is duidelijk ook als dit niet expliciet wordt vermeld. Ook individuele bisschoppen hebben zich wel in deze zin geuit.
Aan de andere kant van het spectrum staan groepen voor wie de sociale problematiek, het vluchtelingenvraagstuk en het milieu centraal staan. Zij beroepen zich op de woorden van paus Franciscus bij zijn bezoek aan de Verenigde Staten en diens encycliek Laudato Si. Zij voelen zich gesterkt door de woorden van de paus een week geleden, toen hij opriep tot openheid en verdraagzaamheid. Deze mensen voelen zich thuis bij de democratische partij en hebben intensief gelobbyd en actie gevoerd tegen de verkiezing van Trump, die ze als een bedreiging zien voor deze waarden.
Het optreden van paus Franciscus heeft de scheiding scherp aan de oppervlakte gebracht
Als we recente opiniepeilingen bezien, blijkt dat drie kwart van de Amerikaanse katholieken geen probleem heeft met geboortebeperking, dat bijna de helft voor het homohuwelijk is en een vergelijkbaar percentage voor de legalisering van abortus. Overigens blijkt uit deze cijfers ook dat aanzienlijke percentages wel hiertegen zijn gekant. Uit dezelfde opiniepeiling blijkt ook dat twee derde de inzet voor de armen belangrijk vindt in hun geloofsbeleving en -inzet; de zorg voor het milieu moet het doen met de helft van dit percentage.
De scheiding zit diep geworteld. Het optreden van paus Franciscus heeft deze scherp aan de oppervlakte gebracht. Wederzijds beschuldigt men elkaar de woorden van deze paus eenzijdig te zien als steun voor het eigen gelijk.
Wat de scheiding nog verder compliceert is de samenstelling van de katholieke gemeenschap. Voor de helft bestaat zij uit ‘autochtone’ blanke Amerikanen en voor de andere helft uit ‘latino’s’, mensen met een Latijns-Amerikaanse achtergrond, van wie de helft zelf nog als immigrant naar de Verenigde Staten is gekomen. Deze latino’s vormen een groeiend percentage, dat zich ook steeds duidelijker profileert en politiek actief wordt. Het vluchtelingenvraagstuk staat vanzelfsprekend hoog op hun agenda. Ruim drie kwart van hen is dan ook aanhanger van Clinton; bij de ‘autochtonen’ is dit de helft, het nationale gemiddelde.
Wat hebben deze verkiezingen gedaan met de katholieke gemeenschap in de Verenigde Staten? Het is duidelijk dat tijdens de campagne de emoties hoog zijn opgelopen; beschuldigingen en verwijten – impliciet of expliciet – voerden vaak de boventoon. Het moddergooien van de nationale campagne vind je ook hier wel terug.
De Kerk speelt een cruciale rol in het bijeenhouden van de natie
Maar nu, naar de toekomst toe? Het zal voor de kerkelijke leiders een moeilijke opgave zijn om hun geloofsgemeenschap bijeen te houden, de verwijten en beschuldigingen over en weer te neutraliseren. De overwinning van Trump wordt door menigeen bejubeld als een teken dat het geweten en de traditionele waarden hebben gezegevierd. De diepe ontgoocheling aan de andere kant vraagt om een duidelijke erkenning van hun christelijke inzet.
Wat voor de katholieke gemeenschap geldt, geldt voor de gehele Amerikaanse samenleving. Ook voor de politieke leiders zal het een hele opgave zijn de kloof te dichten en gezamenlijk een strategie voor de hele natie uit te stippelen. Het katholieke weekblad America maakte in een recent redactioneel commentaar in niet mis te verstane woorden duidelijk waar het nu op aankomt: “Solidarity now!”. De Kerk heeft daarbij de komende vier jaar een cruciale rol te vervullen, aldus America: “(De Kerk) moet op heldere en doortastende wijze moreel leiderschap tonen, en zich daarbij niet beperken tot de beloftes die Trump maakte als het gaat om abortus. Zij moet ook haar stem verheffen als het gaat over immigratie, rassendiscriminatie, internationale vrede en sociaal welzijn.”
Zonder een helder en tactvol optreden van de kerkelijke leiders, kan de polarisatie, die in Amerika in recente jaren al veel sterker was dan in Europa, zich weleens nog verder verdiepen.
