De oorlog in Oekraïne heeft de verhoudingen binnen de EU fundamenteel veranderd. Met als grootste verliezer de Hongaarse premier Viktor Orbán. Die staat er sindsdien alleen voor.

Na zijn toespraak in het Europees Parlement zette de Oekraïense president zijn bezoek op 9 februari aan Brussel voort door aan te schuiven bij de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie (EU). Ook tijdens de Europese Top zoog Volodymyr Zelenskyy bijna alle aandacht op. Zelfs bij zijn aankomst in de lobby van het Europagebouw voor de traditionele familiefoto kreeg hij applaus. De enige die zijn handen niet op elkaar kreeg, was de Hongaarse eerste premier. Sociale media maakten meteen veel misbaar over dit incident. Beelden van een eenzame Viktor Orbán in de vergaderzaal bevestigden zijn positie, letterlijk en figuurlijk. De sterke man uit Boedapest staat in Brussel alleen. 

Hoe de verhoudingen fundamenteel veranderden

Sinds de Russische invasie op 24 februari 2022 zijn de verhoudingen binnen de EU fundamenteel veranderd. Vanuit West-Europa bekeken vormde “Oost-Europa” lange tijd een veraf gelegen monolithisch blok, hoewel de zogenaamde nieuwe lidstaten erg divers zijn. Neem bijvoorbeeld de Baltische Staten die tot 1991 deel uitmaakten van de Sovjet-Unie. Behalve samen deel te hebben uitgemaakt van het Warschaupact, hebben ze weinig gemeen met landen zoals Bulgarije en Roemenië. Estland, Letland en Litouwen doen het in allerlei opzichten uitstekend en leunen in de praktijk veel dichter aan bij hun buren in het Noorden, met name bij Finland. 

Het resultaat is dat het regime van Orbán steeds meer geïsoleerd komt te staan

Vooral de landen van de Visegradgroep (Polen, Tsjechië, Slovakije en Hongarije) hebben in West-Europa een slechte reputatie opgebouwd wegens het systematisch verzet tegen alles wat uit Brussel komt en omwille van hun weigering om solidair te zijn in de opvang van (niet-christelijke) vluchtelingen. Sinds de oorlog in Oekraïne is voor iedereen duidelijk geworden dat ze alleen op die twee punten met elkaar in overeenstemming waren maar dat een andere heikele kwestie hen danig uit verband heeft gespeeld: de houding ten aanzien van Rusland. 

In Polen domineert een viscerale afkeer – die nog versterkt wordt door de oorlog – terwijl Boedapest altijd heeft getracht een goede verstandhouding met Moskou te onderhouden. Daarnaast bestaat in Warschau, Praag en Bratislava een groot draagvlak voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen (hoofdzakelijk door de civiele samenleving) terwijl Boedapest de nieuwe “migranten” liever ziet doorreizen naar het Westen. 

Orbán verliest belangrijkste bondgenoot: Polen

Het resultaat is dat het regime van Orbán steeds meer geïsoleerd komt te staan omdat het haar belangrijkste bondgenoot binnen de EU heeft verloren. Polen zit immers samen met Hongarije in het verdomhoekje als het aankomt op de naleving van de principes van de rechtsstaat. Tot voor kort steunden beide landen elkaar in hun strijd tegen “Brussel”. Maar die tijd is nu voorbij. Het is duidelijk dat de Europese Commissie milder optreedt tegen Warschau en tegelijk Boedapest zoveel mogelijk tracht te isoleren.

De Hongaarse premier koopt letterlijk steun af dankzij het manna vanuit Brussel

Mocht Hongarije een welvarend land zijn, dan hoefde Orbán zich weinig zorgen te maken. Het probleem is echter dat hij het geld van de EU nodig heeft om zijn regime in stand te houden. Iedereen weet immers dat de Hongaarse premier niet alleen de grondwet heeft aangepast en de verkiezingswetgeving heeft herschreven om aan de macht te kunnen blijven, maar ook rijkelijk geld uitdeelt aan zijn favoriete kiezersgroepen (met name op het platteland) en zijn eigen familie en bevriende zakenlui bevoordeelt. Het meest tot de verbeelding sprekende voorbeeld van dit crony capitalism is de bouw van een voetbalstadion voor 3.500 supporters in zijn geboortedorp, dat nauwelijks 2.000 inwoners telt. De Hongaarse premier koopt dus letterlijk steun af dankzij het manna dat tot voor kort rijkelijk vanuit Brussel binnenstroomde. 

Welke waarden staat Orbán voor?

Dat Orbán tegelijk het Westen regelmatig de les spelt op vlak van christelijke normen en waarden, is daarom wraakroepend. Welke waarden staat hij feitelijk voor? Alleszins niet die van paus Franciscus want dan zou hij vluchtelingen niet afschilderen als ‘vergif’ en als ‘moslimbinnendringers’. Afwisselend viseert Orbán migranten, joden en homo’s om de aandacht af te leiden van zijn eigen politieke falen op binnenlands vlak. Aan de principes van goed bestuur heeft Orbán ook een broertje dood. De schade die hij aan het imago van zijn land aanbrengt, is aanzienlijk. En dan is er nog de nefaste brain drain richting de buurlanden en West-Europa. 

Na zijn bezoek aan Brussel vloog Zelenskyy naar Warschau, zonder tussenstop in Berlijn

Sinds de uitbreiding met landen uit Centraal- en Oost-Europa is het zwaartepunt van de EU oostwaarts verschoven. Met de oorlog in Oekraïne begint ook West-Europa dit stilaan te beseffen. De tijd dat onze politici de toon zetten en de rest zonder morren volgde, is voorbij. Daarvoor is de EU te groot en te divers geworden. Deze dagen waait de wind uit het oosten (maar niet uit Boedapest), met Polen en de Baltische staten als aanjagers. Na zijn bezoek aan Brussel vloog Zelenskyy naar Warschau, zonder tussenstop in Berlijn. Pijnlijk, maar we kunnen er maar beter aan wennen, aan die nieuwe windrichting. 

Foto: Volodymyr Zelenskyy tijdens zijn bezoek aan het Europees Parlement op 09 februari 2023. Credits: EPP Group.