Het Indiase subcontinent staat onder politieke en religieuze hoogspanning. Het hindoe-extremisme rukt op. Hoe is de gewelddadige polarisatie ontstaan? Een analyse.

De ‘militante islam’ heeft de laatste jaren volop in de belangstelling gestaan. Veel minder weten we over de groei van een fanatieke hindoebeweging die leidde tot de vernietiging van de moskee in Ayodhya (1992) en een golf van geweld en moord over geheel India, toen en daarna. In die vloedgolf groeide de Bhārtīy Jantā Party (in het Engels afgekort als BiJiPi) die op de nationalistische hindoegevoelens werkt (van de huidige Indiase minister-president Narendra Modi).

India is ver van ons bed, en velen hebben slechts derdehands informatie over dit land

Die hindoefanatici zijn niet zoals de jihadisten: zij bedreigen de veiligheid in de wereld niet. Hun doelwit is de vijand in India zelf: de geseculariseerde hindoes, de Indiase moslims en de niet-hindoe-minderheden.

Seculiere staat

In 1947 werd India onafhankelijk van de Britten en in de grondwet werden twee belangrijke principes ingeschreven. India zou een democratische staat worden (China deed het anders!) en een seculiere staat (Pakistan deed het anders!). ‘Seculier’ betekende niet dat de staat a-religieus zou zijn, maar neutraal en tolerant tegenover de talrijke godsdiensten op het Indiase subcontinent.

Sommige hindoemilitanten vechten vooral dat tweede principe aan en raken daarmee aan de grondvesten van de staat. Mahatma Gandhi zelf werd (in 1948) door een militante hindoe vermoord omdat hij te veel op dialoog met de moslims aanstuurde.

Militante sikhs

Hoe is India zo anders kunnen worden? Hoe kan het militante hindoeïsme zo veel succes krijgen, ook bij vele van mijn intellectuele hindoevrienden, mensen die de geschiedenis toch kennen en toch ook zien wat er op wereldvlak aan het gebeuren is? Verscheidenen redenen kunnen hiervoor worden aangegeven.

De oproep ‘eigen volk eerst’ is bijzonder relevant geworden

Vooreerst waren er de militante sikhs in Panjab en de militante moslims in Kashmir. Sikh ‘vrijheidsstrijders’ die aanstuurden op een aparte staat (Khalistan) voor de sikhs in Panjab hebben aan het einde van 20ste eeuw duizenden hindoes (maar ook vreedzame sikhs) vermoord en nog meer hindoes verplicht op de vlucht te slaan. Meer dan 200.000 hindoes zijn uit Kashmir gevlucht, waar moslims naar meer onafhankelijkheid streven. Voor de eerste keer voelden hindoes zich als een groep niet meer veilig, althans in bepaalde gebieden.

Oude wonden

Zo ontstond een eenheid die belangrijker werd dan de grote verschillen op basis van kaste en streek die er tussen de hindoes bestaan. En de oproep van de BiJiPi in de stijl van ‘eigen volk eerst’ werd bijzonder relevant. Handig werden oude wonden opengereten. De moslims hebben sinds 1600 ongetwijfeld veel schade berokkend aan de hindoecultuur: tempels werden verwoest en eenvoudige lieden verplicht om moslim te worden.

Ooit was de Congrespartij een voorbeeld van idealisme, maar de idealen zijn teloorgegaan

Zo kan men begrijpen hoe ongemeen buiten alle proportie de reactie kon zijn over bijvoorbeeld een derderangs moskee in Ayodhya, die zou gestaan hebben op een plaats waar de legendarische prins Rām – later de god Rām – misschien zou zijn geboren.

Politieke ethos

Het is zeer de vraag of de BiJiPi een groot succes had kunnen boeken door de wonden van het verleden terug open te rijten, als er niet een andere factor was geweest: de verloedering van de politieke ethos na 1947.

In 1947 was de Congrespartij een voorbeeld van idealisme en zelfopoffering in de strijd tegen de Britten. Zo groot was haar gezag dat de eerste minister Nehru zelfs traditionele hindoepraktijken kon aanvallen. Hij lanceerde onder andere het begrip van gelijkheid ongeacht het geslacht, de kaste, het ras of de religie. Hij schrapte die delen van de traditionele hindoewetgeving waar aan vrouwen elk eigendomsrecht werd ontzegd, de bruidsschat werd goedgekeurd, weduwen niet opnieuw mochten huwen of mannen meerdere keren mochten huwen, enzovoort.

Olie op het vuur

De moslimwetgeving echter werd ongemoeid gelaten: voor bepaalde aspecten van het huwelijk, erfrecht enzovoort geldt de moslimwet voor de moslims. Dat ligt de BiJiPi nog altijd zwaar op de maag.

Moslims zijn niet talrijk genoeg om te verhinderen dat India een hindoetheocratie zou worden

Maar de jaren gingen voorbij en de Congrespartij werd meer en meer corrupt. Politieke benoemingen en betalingen onder tafel verzwakten de administratie, de politie en het gerecht. De teloorgang van de idealen van de Congrespartij heeft de aandacht verschoven naar minderwaardige doelstellingen, van plaatselijke, religieuze of etnische aard. Wie daarvoor zelfs geweld gebruikt, wordt als een held gezien, omdat het toch een strijd is tegen een onrechtvaardig systeem. Gepaard met de acties van de militante bewegingen in Kashmir en Panjab moet het ons niet verwonderen dat dit alles olie op het militante vuur werd.

Misvattingen

India is ver van ons bed en heel wat mensen hebben slechts derdehands informatie over dit fascinerend land. Ook in verband met de kwestie van het opkomende militante hindoeïsme zijn er heel misvattingen. Ten eerste: vaak worden de problemen uitgelegd vanuit een confrontatie tussen hindoes en moslims. Dat is het ook, maar er is meer. Het is een twist ook tussen geseculariseerde en ‘orthodoxe’ hindoes over de houding die hindoes zouden moeten aannemen ten aanzien van moslims, christenen, enzovoort. Moslims zijn niet talrijk genoeg om te verhinderen dat India een hindoetheocratie zou worden. De grootste tegenstand hiertegen komt van hindoes zelf.

Een tweede misvatting is dat de BiJiPi India terug naar een idyllisch verleden wil terugbrengen, een soort fundamentalisme dat alleen in het verleden heil zou zien. Onwaar. Immers, het hindoeïsme van de middeleeuwen was bijzonder tolerant en in dat soort maatschappij zou de BiJiPi geen plaats hebben.