Jacques Delors overleed op 23 december 2023. De overtuigde katholiek was een waardig opvolger van de vier ‘founding fathers’ van de Europese Unie. Wie was hij? 

Wat bezielde hen, die enkele Europese leiders die aan de wieg stonden van het grootse politieke project dat thans de Europese Unie is geworden. Jean Monnet, Robert Schuman, Alcide de Gasperi, Konrad Adenauer: allen overtuigde katholieken. Kan dat toeval zijn? Voeg daarbij ook de naam van Jacques Delors, voorzitter van de Europese Commissie van 1985 tot 1995 en de waardige opvolger van de vier “founding fathers”. Hij heeft een nieuwe impuls gegeven aan de Europese eenmaking en ook hij was een overtuigde katholiek.

EU: grote ambities

Ook andere centrumpartijen hebben het Europese project gesteund. Maar over het algemeen hebben zij dat gedaan omwille van het nut dat zij verhopen van de Europese eenmaking. De liberalen omwille van het economische nut van het vrije verkeer van kapitalen, goederen en arbeid. De sociaaldemocraten omwille van het sociaal beleid dat de EU zou kunnen voeren ten bate van achtergebleven bevolkingsgroepen in de lidstaten. De steun van de christendemocraten (die de kern vormen van de Europese Volkspartij, de EPP) had oog voor dergelijke economische en sociale overwegingen maar had grotere ambities. Voor hen was en is de Europese integratie een ideaal dat uitnodigt tot versterking van het supranationale gezag van de EU op allerlei gebieden, weliswaar met inachtneming van het principe van de subsidiariteit. Dat leerde ons de analyse van de partijprogramma’s voor de rechtstreekse verkiezingen van het Europese Parlement in 2009.

De wapenfeiten van Delors

Delors deelde de christendemocratische visie op het toekomstige Europa. Maar hij had een scherp oog voor de stappen die nodig waren om dit ideaal zo dicht mogelijk te benaderen. Zijn naam wordt verbonden aan realisaties zoals de eenheidsakte (die vanaf 1987 de barrières tussen de lidstaten op het gebied van handel en van het verkeer van personen zou opheffen), de invoering van een gemeenschappelijke munt (de Euro), het Erasmusprogramma voor de uitwisseling van studenten. Deze verwezenlijkingen spreken tot de verbeelding. Zij hebben het grote publiek duidelijk gemaakt dat de Europese beleidsvorming meer is dan een kluwen van eindeloze onderhandelingen tussen Europese regeringen en hun experten. Jammer genoeg beseffen velen niet dat, om tot dergelijke “populaire” verwezenlijkingen te komen, lange, moeizame onderhandelingen nodig zijn. De invoering van de Euro eiste bijvoorbeeld dat de nationale regeringen afstand zouden doen van de mogelijkheid om haast ongeremd schulden aan te gaan en om de nationale munt te devalueren wanneer die schulden te hoog opliepen. Jammer is ook dat die verwezenlijkingen al gauw vanzelfsprekend worden en dus geen blijvende waardering voor het werk van de EU oproepen.

De kunst van het onderhandelen

Jacques Delors was goed gewapend om zich in de Europese beleidsvorming te mengen. Als autodidact begon hij zijn loopbaan in de kringen van de Franse (christelijke) syndicaten. Daar maakte hij kennis  met het gedachtegoed van Emmanuel Mounier, het “personalisme”,  dat gestalte heeft gekregen in de ideologie van de Europese christendemocraten. Later heeft men hem een crypto-christendemocraat genoemd, ook toen hij toegetreden was tot de Franse socialistische partij. Daar heeft deze briljante man de kunst geleerd van het onderhandelen in uitgebreide sociale, economische en financiële netwerken. Van daaruit is hij adviseur geworden van ministers en uiteindelijk zelf ook minister van economie en van financiën onder president Mitterrand.

Met Mitterand boterde het echter niet al te best. Delors pleitte voor meer aandacht voor het evenwicht in de begroting en voor wat minder links-revolutionair élan. Dat werd opgemerkt door de Duitse kanselier Helmut Kohl. Die kon in 1985 aanspraak maken op het benoemen van een landgenoot als voorzitter van de Europese Commissie maar verkoos de kandidatuur van Delors te steunen.  

Voorzitterschap van de Europese Comissie

Het tienjarige voorzitterschap van Delors wordt nu algemeen geprezen. Hij ontpopte zich tot een staatsman voor Europa. Zo zette hij zich actief in voor de hereniging van Duitsland na de val van de muur in 1989, een hereniging waarvoor de Franse regering aanvankelijk beducht was. Zou het herenigde, grote Duitsland niet te veel gewicht krijgen in de EU? Delors heeft toen Helmut Kohl gesteund. En hij heeft gelijk gekregen. De Duitse hereniging heeft de relaties tussen de Europese lidstaten niet gedestabiliseerd.

Om Delors beter te leren kennen moet de waarnemer naar 1995, toen hij afscheid nam van de Europese Commissie. Zou hij zich kandidaat stellen voor de Franse presidentsverkiezingen? Dat was te verwachten. Hij stond immers hoog genoteerd in de peilingen. Toch heeft hij geweigerd, tot consternatie van vele Fransen, socialisten en ook anderen. Hij vreesde dat hij niet goed zou kunnen samenwerken met sommige strekkingen in het socialistische kamp, o.a. vanwege zijn katholiek imago. En ook omdat hij ietwat verlegen en weinig zelfverzekerd was. Wel een mens om taai en deskundig te onderhandelen, niet om een grote zetel te bezetten op het podium van het publieke leven. Zijn memoires liet hij voorafgaan door het motto: “De wereld is verdeeld in twee: zij die iemand willen zijn en zij die iets willen verwezenlijken.”

Foto: By Rob Croes for Anefo Licentie: CC0