Hoe zat het ook alweer in de Britse politiek – en waar moet het naartoe? Want al regelt Boris Johnson de Brexit, er wachten veel andere problemen (die zonder de EU stukken lastiger zijn).

De Britse verkiezingen van 12 december zijn uitgedraaid op een duidelijke Conservatieve meerderheid. Die zege kan de indruk wekken dat er nu een einde zal komen aan jaren van heftige debatten voor en na het Brexit referendum van juni 2016. Maar die indruk is bedrieglijk. Het referendum leverde een kleine meerderheid op van 51,9 procent voor ‘leave’ tegen 48,1 procent voor ‘remain’. De deelnemers aan dit referendum hadden geen helder inzicht in wat het vertrek uit de EU zou meebrengen. Deze onwetendheid blijft bestaan, meer dan drie jaren later. Desondanks werd de uitslag door de overwinnaars uitgeroepen tot de heilige wil van het volk.

De vernedering van mrs. May

De daarop volgende regering geraakte al gauw in crisis. De Eerste Minister, David Cameron, nam onmiddellijk ontslag. Zijn opvolger, Theresa May, rekende op een algemene verkiezing in juni 2017 om met een onbetwistbaar mandaat de onderhandelingen met de EU te kunnen aanvatten. Die verkiezingen leidden echter tot een minderheidsregering. Mrs. May onderging de vernedering de door haar met de EU onderhandelde uittredingsakkoorden tot drie maal toe verworpen te zien door een parlement dat zij geacht werd in de hand te houden. 

Maar het VK is niet ‘één natie’.

De overwinning van Boris Johnson in de verkiezingen van december 2019 stelde een einde aan de politieke verlamming, maar heeft problematische toestanden achtergelaten. De campagne van Johnson was, naar eigen zeggen, gericht tot ‘één natie’. Maar het VK is niet ‘één natie’. 

Het VK is één staat en de eenheid van die staat loopt gevaar door het gevoel van vervreemding bij de andere naties die, naast Engeland, lid zijn van het VK. Schotland placht Brussel en de EU te zien als een verdediging tegen het politieke overwicht van Engeland in Westminster. De Scottish National Party boekte een electoraal succes en is nu uit op een referendum over de afscheiding van het VK. Om het destabiliserende effect van een harde grens met de Ierse Republiek te vermijden, zal Noord-Ierland allicht de bittere pil moeten slikken van een administratieve scheiding, inzake handelsrelaties, van de rest van het VK.

De wankele fundament onder de verkiezingswinst

Een tweede probleem heeft te maken met de Conservative Party zelf. Haar overwinning heeft ze in grote mate te danken aan Nigel Farage, de leider van de Brexit party, die zijn kandidaten ervan weerhield zich op te stellen tegen de officiële kandidaten van de conservatieven. Farage ging er achteraf prat op dat zijn beslissing Labour zwaar beschadigd had en de Liberal Democrats, die zich ondubbelzinnig voor ‘remain’ hadden uitgesproken, de pas had afgesneden. Zijn eigen partij behaalde echter geen enkele zetel in Westminster en lijkt alle bestaansreden en invloed verloren te hebben. Het uitschakelen van politieke tegenstanders heeft een hoge prijs gehad. De machtsbasis van zijn partij blijft in de nabije toekomst volledig beperkt tot het Europese parlement, een parlement dat zij steevast gekleineerd heeft en waaruit zij op termijn zal verdwijnen.

‘Get Brexit done’ was de electorale slogan van Boris Johnson. In feite is de Brexit nog helemaal niet voltooid. Tot de Brexit is nog enkel in principe besloten. De uitputting ten gevolge van de Brexit debatten is nog niet achter de rug. In het jaar 2020 zal het Britse nieuws beheerst worden door de onderhandelingen over de voorwaarden om de EU te verlaten. De roep ten tijde van het referendum om meteen schoon schip te maken met de EU berustte op een bedrieglijke illusie. Daarin zal het VK strijd moeten leveren om een resultaat te behalen dat aanvaardbaar is voor zijn bevolking. 

De langetermijnproblemen voor de Britse politiek

Na het officiële vertrek uit de EU op 31 januari zal het in de Europese vrijhandelszone en in de eengemaakte markt blijven tot ten minste december 2020. Tegelijk zal het VK snel tot alternatieve handelsakkoorden moeten komen met staten die veel machtiger zijn dan het VK zelf. Haast en spoed zijn zelden goed voor onderhandelaars die goede resultaten willen. 

En dat op het ogenblik dat het VK uit het meest doeltreffende transnationale instrument gestapt is, de EU

Even erg is dat dit lastige proces andere kwesties zal blijven verdringen die in wezen en op lange termijn belangrijker zijn of lijken dan de Brexit. ‘Belangrijker lijken’, omdat het na de Brexit moeilijker zal zijn om deze andere uitdagingen te beantwoorden. 

Twee van deze andere kwesties vinden hun oorsprong in binnenlandse toestanden: de aanhoudende toename van de ongelijkheid en de problematiek van de National Health Service, onderbedeeld als die is om tegemoet te komen aan de behoeften van een vergrijzende samenleving. 

Zwijgen over de globale uitdagingen

Andere en ongetwijfeld de zwaarste kwesties zijn van mondiale aard en vereisen transnationale samenwerking. En dat op het ogenblik dat het VK uit het meest doeltreffende transnationale instrument gestapt is, de EU. Daar zijn de klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit; de migratiebewegingen ten gevolge van armoede, geweld en verloedering van het milieu; de ongeziene overheersing van de financiële over de andere economische sectoren; de dreigende crisis in de tewerkstelling ten gevolge van de digitalisering; de onrechtvaardigheden van een neoliberaal globaal economisch bestel waarin transnationale ondernemingen lokale mededingers kunnen verstikken omdat zij niet gedwongen worden tot het betalen van billijke nationale belastingen. 

Onrustwekkend was dat de electorale campagne van Johnson zo goed als stom bleef over deze globale uitdagingen. Nochtans zal hun aanpak bepalend zijn voor het uiteindelijke welslagen of falen van zijn optreden.