Ongevraagd verandert onze werkelijkheid. Verwarring slaat toe. Hoe moeten wij reageren op de vluchtelingenstroom die Europa overspoelt?

Enkele jaren geleden werd in Japan de tsunami herdacht, die onder andere een nucleaire ramp veroorzaakte in de drie kerncentrales van Fukushima. Het technologisch hoogstaande Japan werd geconfronteerd met een alles verwoestende overmacht. Tijdens die herdenking zagen we opnieuw de beelden van de vloedgolf die onverbiddelijk alles meesleurt in zijn geweld. Ze contrasteerden scherp met de rouwende Japanners, keurig in het gelid en in het zwart gekleed, allen getooid met hetzelfde witte logo – alsof alles weer geordend was, inclusief de emoties.

Van ons wordt gevraagd een nieuwe, ongevraagde situatie onder ogen te zien

Blijkbaar streven wij naar ordening. Als ons iets overkomt wat ons in verwarring brengt en ons overvraagt, zoeken we naar een nieuwe balans, een nieuw overzicht over de situatie. Als we de dingen niet meer onder controle hebben, worden we angstig en doen we wat we maar kunnen om alles weer op lijntjes te krijgen – anders weten we niet meer waar we naartoe op weg zijn. Ja, die beweging kennen we wel: vanuit onze bestaanservaring van nu groeit telkens een streven naar verbetering, vervolmaking. Op weg, als het ware, van goed naar beter.

Speelbal van onbekende elementen

Ineens werden de beelden van de tsunami voor mij een symbool van de vluchtelingenstroom die Europa overspoelt en alle nette ordeningen overhoop haalt. Even onverbiddelijk, even verwoestend. Ongevraagd verandert onze werkelijkheid, en slaat verwarring toe. We moeten terug naar onze fundamenten, onze principiële stellingnames, onze politieke partijen – onze godsdienst? Maar er komt geen rust, geen geordende rijen mensen die de zaken onder controle hebben. We zijn een speelbal van elementen nog zonder het te beseffen of te weten welke.

Wat we niet meer kunnen ontkennen: uit nood zijn er massa’s mensen op drift, en ze nemen grote risico’s om te overleven. Angstig worden nieuwe wegen gezocht naar verbetering – volmaakt zal het nooit worden, daar zijn de trauma’s te groot voor. En wat ook duidelijk is: we krijgen er allemaal mee te maken als was het een onvermijdelijke ziekte die iedereen kan treffen. Van ons wordt gevraagd een nieuwe, ongevraagde situatie onder ogen te zien en er goed mee om te gaan.

Maar wij kunnen groeien

Velen komen niet zover. Ze hebben al leuzen gescandeerd om hun eigen vesting te verdedigen en niet te hoeven veranderen. Opgeven van eigen verworvenheden is geen optie voor hen. Maar de protesten worden grotesk, omdat ze niet in relatie staan tot wat er gebeurt. Europa is ingrijpend aan het veranderen, onze cultuur wordt beproefd op zijn flexibiliteit. En als vanzelfsprekendheden wegvallen of onzeker worden, worden wij beproefd op onze procesvaardigheid. Kun je en wil je onderweg zijn naar verbetering, vervolmaking? Kun je kansloze mensen meenemen op je weg?

De vluchtelingenstroom wekt ons uit de slaap van de vermeende volmaaktheid

Leven is voor elke mens een worsteling, soms intens en hard, dan weer subtiel en inwendig. Wij zijn onaf, maar wij kunnen groeien. Ons verlangen naar vervolmaking voedt ons en houdt ons gaande. Er zijn sciencefictionfilms die mensen na een ramp enkel nog tonen als roekeloze veroveraars van alles wat hun eigen belang dient. Wat doen wij als wij in nood zijn? Ik denk dat we altijd de keuze zullen hebben: onszelf aanvaarden als mensen onderweg en dat beleven als een bindende factor, of als een vampier alleen de eigen behoeften volgen.

Weidse perspectieven

De vluchtelingenstroom wekt ons uit de slaap van de vermeende volmaaktheid. Waren wij ingezetenen van een zelfvoldane cultuur, nu worden we weer mensen die hun eigen proces kunnen aanvaarden als het inslaan van een weg naar weidse perspectieven. Althans, dat kan. Wie was er aan de beurt?