Het publieke debat in zijn land is schraal, vindt Peter Girasek SJ. Ook de kerk spreekt zich nauwelijks uit. Zelfs niet als extreemrechts haat tegen migranten verkondigt, uit naam van katholiek Slowakije.

Toen ik ruim tien jaar geleden twee semesters studeerde aan het Heytrop College in Londen, maakte ie kosmopolitische stad op mij een blijvende indruk. Ik werd bijzonder getroffen door één aspect van het Londense leven: de soepelheid waarmee het publieke debat werd gevoerd over religie in het algemeen en over het christendom in het bijzonder. Ik kreeg de indruk dat religie en geloof beschouwd werden als normaal en bovendien dat religie en geloof behoorden tot de deelnemers aan het publieke debat. Zonder idealiseren meen ik de verdienste voor die toestand te mogen toeschrijven aan het feit dat het Verenigd Koninkrijk een postmoderne en multiculturele samenleving is.

Geloof en religie werd geduld

In het toenmalige Slowakije, waar ik vandaan kom, kon ik me dergelijk debat niet voorstellen. En dat ondanks de jaren die verlopen waren sinds de fluwelen revolutie. Ik zag Slowakije als een ronde tafel met vertegenwoordigers waarvan er één, geloof en religie, een nieuweling was die meer geduld werd dan verwelkomd. Vanwaar die indruk? 

Er heerste integendeel een zwart-wit visie op de werkelijkheid

Om mijn perceptie te situeren is een korte historische terugblik nodig. Tijdens het communistisch regime in Tsjecho-Slowakije (1950-1989) bestond er geen ronde tafel. Iedereen met een opinie die afweek van de communistische propaganda werd niet uitgenodigd om deel te nemen aan het publieke debat. Die werd vervolgd als “een retrogressieve tegenstander van onze vrije volksdemocratische overheid”. Deze “retrogressieve” mensen waren allen die het regime beschouwde als hinderlijk: de intellectuele elite, de politieke tegenstanders, de kapitalisten, de mensenrechtenactivisten, de gelovigen. Er bestond geen cultuur van de dialoog om diversiteit te waarderen en te respecteren. Er heerste integendeel een zwart-wit visie op de werkelijkheid. Religie werd beschouwd als het opium van de mensheid.

Diepe sporen van recent verleden

Deze historische achtergrond biedt de mogelijkheid om de huidige situatie in Slowakije te begrijpen. De Slowaakse samenleving vertoont nog duidelijke sporen van haar recente verleden. Vele van de huidige leiders werden ofwel gevormd in die periode of hadden toen te lijden van onderdrukking, zelfs van vervolging. De huidige politieke etiketten (pro-christelijk, pro- liberaal, conservatief, progressief…) worden ingekleurd door de herinnering aan ons verleden. Met als gevolg dat dergelijke typeringen door beide kanten vaak wordt aangewend als een excuus om niet te dialogeren. 

Waarbij zij zich dikwijls presenteren als de beschermers van het katholieke Slowakije

Sporen daarvan kan men gemakkelijk vinden in sommige massamedia die graag negatief nieuws verspreiden over de kerk. Maar ook in de kerk ontbreekt het aan echte belangstelling voor andere meningen, voor andere levensbeschouwingen. En dat terwijl de extreemrechtse partijen openlijk lucht geven aan hun haat tegen minderheden en migranten, waarbij zij zich dikwijls presenteren als de beschermers van het katholieke Slowakije. 

In deze context is de verleiding groot om op te komen voor bepaalde partijen of groepen, veeleer dan voor de waarheid, voor het algemeen belang, voor het gezond verstand of, in het geval van de kerk, voor het evangelie. Wanneer dergelijke rigiditeit zich doorzet, kan men enkel instemmen met de grote Slowaakse dichter Milan Rufus (overleden in 2009): “Wat is democratie? Een hemel vrij voor arenden”.

De moord op onderzoeksjournalist Ján Kuciak

De toestand van het publieke debat kreeg op 21 februari 2018 een wending toen de jonge Slowaakse onderzoeksjournalist Ján Kuciak (27) en zijn verloofde Martina Kušnírová (27) werden doodgeschoten. Zij belichamen de jongere generatie in haar streven naar een betere samenleving. Kuciak legde zich toe op het onderzoek naar de belastingfraude van een aantal zakenlieden met relaties met hooggeplaatste Slowaakse politici.

Kuciak werd een maatstaf voor ernst en waarachtigheid

Zijn moord lokte enorme publieke protesten uit in Slowakije en Tsjechië, met een opkomst die we sinds de fluwelen revolutie in 1989 niet meer zagen. Hij is het symbool geworden van een compromisloze professional en van een eerlijk mens. Kuciak werd een maatstaf voor ernst en waarachtigheid, een maatstaf om de deelnemers aan het publieke debat in Slowakije te beoordelen wanneer die beweren met het land vooruit en niet achteruit te willen gaan.

Foto boven artikel via Flickr.com, door Peter Tkac. Demonstratie na de moord op journalist Ján Kuciak en zijn verloofde Martina Kušnírová.