Journalist en columnist Caroline de Gruyter schreef met Beter wordt het niet een leerrijk en goed leesbaar boek over een taai onderwerp: de EU. 

Caroline de Gruyter schrijft in de NRC en De Standaard columns over Europa, de Brusselse bestuursbubbel en de rol van Europa in de wereld. Ze doet dat al tientallen jaren op uitstekende wijze. Ik vind bij haar wat ik verhoop van een gedrukt medium: actueel, maar niet buiten adem de waan van de dag volgend, duidend en met een stapje terug om het grotere perspectief te zien. Ze woont sinds 1994 buiten Nederland. 

De stijl is journalistiek en het is geen zware historische of juridische kost

In haar recente boek Beter wordt het niet – Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie legt ze de actualiteit van de Europese instellingen naast de laatste honderd jaar van de Habsburgse monarchie. De Habsburgers regeerden 600 jaar over een rijk waartoe gebieden hoorden die nu liggen in onder meer Oekraïne, Polen, Italië, Hongarije, Servië, Duitsland, België en natuurlijk Oostenrijk. Ter illustratie: de vader van Johannes Paulus II was officier in het keizerlijke leger en de Italiaanse politicus De Gasperi, eerste minister van Italië na de Tweede Wereldoorlog, was nog lid van het parlement van het Oostenrijkse keizerrijk. 

Wat je van de EU wel en niet mag verwachten

Ik heb het boek met veel plezier gelezen. De stijl is journalistiek en het is geen zware historische of juridische kost. Je leert heel wat over de geschiedenis van de 20e eeuw en over waar de Europese Unie sterk in is, zoals oorlog voorkomen en de toon zetten in de internationale handel. Ook biedt het boek inzicht in wat je van de EU niet mag verwachten, bijvoorbeeld een Europees vaccinatiebeleid

Het Habsburgse Rijk kende een interne markt, er was een douane-unie en één gedeelde munt. Het rijk ging ten onder aan de Eerste Wereldoorlog – de menselijke offers en de ondraaglijke financiële lasten. En aan de puinhoop die ontstond toen nationalisten ieder hun kleine gelijk wilden halen, met als gevolg een totale instorting van de handel en van de Europese financiële wereld. 

Vergelijkingen tussen EU en Habsburgse Rijk

Zowel in het Habsburgse Rijk als in de Europese Unie is sprake van een functionerende interne markt met afspraken over maten en gewichten. Beide kennen een functionerend bureaucratisch apparaat. De bureaucratie van Brussel is overigens bescheiden van omvang vergeleken met Habsburg, of vergeleken met het apparaat van een middelgrote Europese stad. 

Zo zie je dat de opstelling van Hongarije de laatste jaren niet hoeft te verrassen.

De politieke analyses in het boek zijn verhelderend en worden afgewisseld met persoonlijke verhalen en verslagen van ontmoetingen met Oostenrijkers en met leden van de familie (von) Habsburg. Het ene hoofdstuk neemt de lezer mee naar de 19e eeuw, het volgende hoofdstuk is een verslag van hoe het toegaat in het Wenen in de 21e eeuw, waar de monarchie en de titels zijn afgeschaft maar de herinnering eraan helemaal niet. De vluchtelingencrisis van 2016 komt aan de orde, want het is niet eerste keer dat zoiets speelt in Europa. En na het lezen van de bladzijden over het eigenzinnige Hongarije in de dubbelmonarchie zie je dat de opstelling van Hongarije de laatste jaren niet hoeft te verrassen.

Een ander perspectief dan het West-Europese

Voor mij was het leerzaam om losgetrokken te worden uit het West-Europese perspectief op de Europese Unie dat in onze streken altijd dominant was en na de val van de Berlijnse muur in 1989 alleen maar sterker werd. Caroline de Gruyter wijst op de heel eigen betekenis – historisch maar niet minder actueel – van Midden Europa: op cultureel en politiek gebied en in de dagelijkse beleving van gewone mensen die ook allemaal Europese burgers en kiezers zijn.

Het was in Wenen vaak voortmodderen (fortwursteln)

De titel van het boek behoeft wat uitleg: Beter wordt het niet. Het besturen van het Habsburgse Rijk, met zoveel talen, bestuursculturen, steden en platteland, Duitsers, Serviërs, Turken en Italianen, vroeg natuurlijk een vermogen om compromissen te sluiten, om beslissingen uit te stellen en om langetermijnvisie. Het was in Wenen vaak voortmodderen (fortwursteln), de middelmatigheid van de ervaren bestuurders niet minachten en proberen het nationalistisch geschreeuw niet de boventoon te laten voeren: Beter wordt het niet. Daar kunnen de Europese Unie én de lidstaten allemaal hun voordeel mee doen.

Luister hier naar een boeiend gesprek dat Lex Bohlmeijer met Caroline de Gruyter had over haar boek

Caroline de Gruyter. Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie. De Geus, Amsterdam, 2021. 243 blz. € 22,50