De Duitse jezuïet Fabian Retschke blikt met drie stellingen terug op de Duitse Bondsdagverkiezingen. De eensgezinde partijen wisten te winnen, maar samen regeren is niet evident.

1 De eensgezinden hebben gewonnen, de Unie (CDU/CSU) verloor.

Terugkijkend op de afgelopen maanden, zie ik dat de partijen die de indruk van eensgezindheid wekten meer stemmen behaalden dan de partijen die voor het oog van allen hun personeels- en beleidsconflicten uitvochten. Dit laatste geldt voor de LINKE, de AfD (Alternative für Deutschland), in mindere mate voor de Groenen, maar was vooral sterk te zien bij de CDU/CSU. Bij de SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) en de FDP (Freie Demokraten) daarentegen vond deze strijd hoogstens intern plaats.

CDU tussen zelfkritiek en zelfvernietiging

Het CDU was niet eensgezind. Hun leider en kanselierskandidaat Armin Laschet kreeg nooit de nodige steun van zijn partij. Na de mislukte verkiezingen moest hij aankondigen zich terug te trekken. Onderweg naar hun nieuwe rol in de oppositie beweegt het CDU zich tussen zelfkritiek en zelfvernietiging.

Niemand wil (begrijpelijk) met de extreem-rechtse AfD regeren

“Een rijk dat in zichzelf verdeeld is …” klinkt misschien bekend in de oren. Het is paradoxaal maar waar: ruzie maken is een fundamenteel democratisch beginsel, maar de kiezer vindt het niet leuk wanneer een partij dit in de openbaarheid doet.

2 Wie wil regeren moet een consensus vinden die verder gaat dan dogmatisme.

De paniekstemming in de verkiezingscampagne van de Unie creëerde de dreiging van een socialistische overwinning. Op de verkiezingsavond bleek echter het tegenovergestelde: er werd een numerieke meerderheid behaald door de conservatief-economisch liberale partijen. 

Niemand wil (begrijpelijk) met de extreem-rechtse AfD regeren. Hierdoor zijn partijen, waarvan de aanhangers hooguit in de spits dichter bij elkaar komen, genoodzaakt coalitiebesprekingen met elkaar voeren. De meest waarschijnlijke regeringscoalitie is momenteel een alliantie van sociaal-democraten, groenen en liberalen. 

Zonder milieuvriendelijke investeringen zijn de klimaatdoelstellingen onhaalbaar

Op heel wat beleidsterreinen hebben zij echter totaal andere ideeën. Een eventuele coalitie kan met de trefwoorden “digitale modernisering” en “sociale liberalisering” aangeduid worden. De financiering van hun projecten zal waarschijnlijk moeilijk zijn. De grondwet staat nauwelijks nieuwe schulden toe en hogere belastingen zijn onaanvaardbaar voor de nogal welgestelde FDP-stemmers. Zonder milieuvriendelijke investeringen zijn de klimaat- en verkiezingsdoelstellingen echter onhaalbaar. 

Het Nederlandse model

Duitsland is nog niet gewend aan het ‘Nederlandse model’ met veel kleine partijen in de regering. En al helemaal niet aan regeren met bezuinigingen boven het hoofd. Dit vergt onderhandelingsvaardigheden en goede publiciteit, maar ook creatieve consensus om dat wat achter de conflicten over middelen schuilgaat, naar boven te halen. 

Alle mogelijke regeringspartijen willen het klimaat beschermen, banen en een welvarende samenleving behouden, kansarmen ondersteunen en huisvesting betaalbaar maken. Om tot overeenstemming te komen, helpen “dogmatische” of ideologische debatten hier niet. Dat vraagt om een innerlijke vrijheid ten opzichte van het verkiezingsprogramma. Misschien leidt een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid niet tot een coalitie. Dan is er altijd nog het gemeenschappelijke streven naar politieke macht en de mogelijkheid om dingen vorm te geven. 

3  Hebben we echt helden nodig?

Gezien de mondiale uitdagingen hadden we van de Duitse verkiezingscampagne meer inhoudelijke controverses over langetermijnstrategieën mogen verwachten. Want de taken die voor ons liggen lijken die van een nieuw tijdperk.

Voor verslaggevers van de verkiezingscampagne leek dit misschien droog en langdradig.

Politiek betekent in alle ernst werken aan wetteksten. Daarin de vele eisen en belangen tegen elkaar afwegen en samen beslissingen nemen waarvan de resultaten niet alleen onzeker zijn, maar zelfs het bestaan van de betrokkenen kunnen bedreigen. Voor verslaggevers van de verkiezingscampagne leek dit misschien droog en langdradig. Dus ging hun vaak uit naar biografieën, persoonlijke fluimen en sympathieën. 

Het zal geen messias zijn

Maar wie we ook kiezen, we kiezen altijd mensen met zwakheden en gebreken; geen messias of alleenheerser. Doorslaggevend is echter wat de samenwerking die volgt oplevert en hoe de bevolking daarop reageert. Het verhaal van de succes en falen van prominente politici kan basisinstincten bevredigen. Wat er echt gebeurt, wordt zelden verteld. 

Daarom is elke verkiezing een kwestie van vertrouwen, en niet alleen in degenen die in de schijnwerpers staan. Zo prees de verliezer Armin Laschet onlangs de onderhandelingsresultaten van zijn politieke tegenstanders en toonde zich nederig. Politiek heeft nog ruimte voor dit soort grootsheid. Wanneer dit soort gebaren vaker voorkomen, hebben we geen heroïsche fantasieën nodig.

Afbeelding: Olaf Scholz, kanselierskandidaat van de SPD die de verkiezingen wonnen.