Anonieme betogers bij een demonstratie voor WikiLeaks in Amsterdam, december 2010. Foto: Carolina Georgatou/Flickr

Velen zien in de klokkenluiderssite WikiLeaks een triomf van de transparantie. Vertrouwelijke informatie van overheden wordt immers voor iedereen toegankelijk gemaakt. Maar hoe goed kunnen we die enorme stroom van contextloze feitjes echt begrijpen? Volgens de prominente Franse jezuïet Henri Madelin zal WikiLeaks alleen maar leiden tot wantrouwen en cynisme.

Wat WikiLeaks doet staat symbool voor een vorm van democratie waarin het individu centraal staat en waarin het uitdagen van het gezag een belangrijke rol speelt.

Toegang hebben tot alle informatie, totaal ongefilterd, kan prachtig lijken. Alles kunnen zien, en alles eruit flappen! Het gaat hier weliswaar om zaken uit het verleden, maar de manier waarop men omgaat met deze ‘diplomatieke berichten’, in ruwe vorm, zonder enige uitleg, zonder ontcijfering, is te karakteriseren als een dictatuur van de korte termijn.

Valse berichten

WikiLeaks heeft een soort ‘hyper-doorzichtigheid’ gecreëerd, die echter op termijn gaat leiden tot het tegendeel: een gebrek aan doorzichtigheid, of nog erger een complete versluiering van de feiten. De consequenties daarvan zijn al bekend: men gaat zich voortaan indekken door de informatiebalans te verstoren en allerlei valse berichten rond te strooien. Als gevolg zal het wantrouwen toenemen en de versluiering van de werkelijkheid sterker worden.

Levert deze website een bijdrage aan de democratisering van onze maatschappij? Deze ‘onthullingen’ zijn onbegrijpelijk voor de niet geïnformeerde en niet-gespecialiseerde burgers die wij nu eenmaal zijn. De informatie die massaal ter beschikking komt is te overvloedig, te divers, te complex om echt te worden opgenomen. Het is een schijn van informatie, een onmogelijke droom. We hebben eerst veel verschillende deskundigen nodig om ze voor ons te ontcijferen en te interpreteren. Het lijkt of de documenten een directe toegang geven tot de kern, maar in feite blijft deze juist verborgen voor het oog. Het teveel aan informatie creëert een behoefte aan steeds meer deskundigen die de documenten voor ons selecteren en interpreteren. En zo ontstaat er in feite een nieuwe hiërarchie.

Persoonlijke ruimte

Als men wil leven in een echte democratie – een maatschappij waarin de burgers echt spelers zijn in het publieke domein – dan moeten burgers toegang hebben tot informatie en tot de interpretatie ervan. Het openstellen voor iedereen van wat verborgen was, moet goed gedoseerd worden. Niet beperkt of gecensureerd, maar helder georganiseerd. Het moet evenwichtig zijn en er moet ruimte en tijd zijn voor reflectie. Commentatoren moet de tijd worden gegund zich goed voor te bereiden op hun werk.

Meer in het algemeen: persoonlijke gesprekken, persoonlijke correspondentie, moeten absoluut persoonlijk kunnen blijven. Als men de inhoud openbaart, verdwijnt het vertrouwen. Elk mens heeft recht op en behoefte aan zijn persoonlijke, innerlijke ruimte. Dat is wat Jezus bedoelt wanneer hij zijn volgelingen aanraadt zich in hun kamer terug te trekken om in vertrouwelijkheid te bidden. Vertrouwelijkheid bewaren impliceert ook het meester blijven over de tijd. Direct een gedachte of een privé-gebeuren openbaren, doet tekort aan het respect waarop iedereen recht heeft. Alleen in die innerlijke vertrouwelijkheid van tijd en ruimte kan de menselijke persoonlijkheid zich ontwikkelen..

Manipulatie

De onthullingen van WikiLeaks zetten de deur wagenwijd open voor allerlei vormen van misleiding en manipulatie. En terwijl wij ons hierin verdiepen, kunnen andere feiten die veel zwaarder of belangrijker zijn voor onze maatschappij zich afspelen buiten elk zicht en buiten elke controle. Dit leidt bovendien tot relativisme en cynisme. Relativisme, omdat burgers steeds minder geloven in het belang en de ernst van de waarden in het publieke domein. Het cynisme groeit van twee kanten: bij de politiek verantwoordelijken en bij de burgers.

WikiLeaks toont ook een zwakke kant van onze maatschappij aan: het gebrek aan loyaliteit en betrouwbaarheid bij een aantal leden van onze maatschappij. In Oost-Duitsland spraken ouders niet in het bijzijn van hun kinderen, uit angst om aangegeven te worden. Het wantrouwen dat WikiLeaks oproept is daarmee te vergelijke.

De oorspronkelijke tekst, gebaseerd op een interview, is te vinden op de website van de Franse jezuïeten. Vertaling & samenvatting: Jan Peters SJ.