Yuri Dmitriev spoorde massagraven op en verzamelde namen van terreurslachtoffers onder Stalin. Tot hij in de gevangenis belandde voor het maken van porno…

Op 3 juni werden in Sint Petersburg weer de talloze onschuldige slachtoffers van het schrikbewind van Stalin herdacht. Al dertig jaar komen nabestaanden van mensen die toen gemarteld en vermoord zijn op deze dag bij elkaar. En met hen ook anderen die de waarheid – over deze periode uit onze geschiedenis – willen weten en deze levend willen houden; hoe rampzalig die ook is geweest. Mensen die niet willen dat deze afschuwelijke tijd zich ooit zal herhalen.

Bij het ‘Grote Huis’, waar de NKVD (de staatsveiligheidsdienst van Stalin) gevestigd was, hebben we bloemen gestrooid in de rivier de Neva. Een herinnering aan onze geliefden en aan alle slachtoffers van de terreur. In het ‘Grote huis’ zijn tienduizenden mensen gemarteld en gestorven. Daarna gingen we naar een bosgebied buiten de stad, waar 40.000 onschuldige burgers zijn neergeschoten en begraven.

Het beschamende en cynische proces tegen Dmitriev

Dit jaar vond deze herdenking plaats tegen de achtergrond van de beschamende en cynische houding van de autoriteiten in het proces tegen Yuri Dmitriev. Dmitriev, 62 jaar oud, is een vertegenwoordiger van de Memorial Society in Karelië, de grensprovincie met Finland, ten noorden van Sint Petersburg. De Memorial Society, een mensenrechtenorganisatie die verspreid over Rusland actief is, wil de namen van alle slachtoffers van de terreur achterhalen en bewaren.

Daarna gingen we naar een bosgebied buiten de stad, waar 40.000 onschuldige burgers zijn neergeschoten en begraven.

Dmitriev heeft een plaats ontdekt waar massa-executies plaatsvonden en de trots van de Russische maatschappij gedurende de onderdrukking door Stalin werd vermoord en begraven. Op deze plek, Sandormoch genaamd, zijn achtduizend mensen vermoord en in massagraven gedumpt. Dankzij zijn inzet zijn de namen van alle slachtoffers nu bekend, is er een kapel gebouwd en een herinneringscentrum ingericht.

Zijn onvermoeibare speurtocht naar massagraven

Nu is Dmitriev beschuldigd van het vervaardigen en verspreiden van pornografie. Niemand uit zijn kennissenkring gelooft dat dit waar is. Integendeel, zijn werk als voorzitter van Memorial in Karelië en zijn onvermoeibare speurtocht naar massagraven uit het verleden zouden de echte reden zijn voor zijn arrestatie. Hij was betrokken bij het onderzoek op een exercitieterrein in Karelië. Hij heeft de namen van 13.000 slachtoffers van de ‘Grote Terreur’ van Stalin in 1937-1938 verzameld en gepubliceerd in een boek van duizend bladzijden en gezocht naar de namen van de daders.

Nu is Dmitriev beschuldigd van het vervaardigen en verspreiden van pornografie

Op 11 februari schrijft hij in een brief vanuit de gevangenis:
‘Er zijn belangrijker zorgen dan de vraag hoe lang de staat mij wil vastzetten voor mijn publieke stellingname. Ik zie namelijk geen andere reden voor deze plotselinge arrestatie. Wie heb ik op de tenen getrapt? Ik heb nog geen antwoord gevonden op deze vraag. Maar ik realiseer me dat alles gebeurt naar Gods wil. Ik kan nog niet begrijpen welke rol God mij heeft toebedacht voor de komende jaren. Ben ik uitgekozen om een martelaar te worden? Of een prediker? Of iemand die mensen kan verenigen en verzoenen? De tijd zal het leren. En dan zal Hij mij laten zien hoe te handelen.’

‘Intussen volg ik de ontwikkelingen in Rusland met grote zorg. De ergste voorspellingen lijken waar te worden. Ik ben bang dat op overzienbare termijn een groot verdriet over ons volk zal neerdalen.’

Een angstig en wanhopig gevoel

Het werk van Dmitriev en van de Memorial Society bevalt de autoriteiten allerminst. Zij willen liever dat de burgers deze passages uit hun geschiedenis vergeten, de beschamende en vreselijke periode van de dertiger jaren.

Dmitriev heeft een plaats ontdekt waar massa-executies plaatsvonden en de trots van de Russische maatschappij gedurende de onderdrukking door Stalin werd vermoord en begraven.

Zelf had ik bij de herdenkingsbijeenkomst het angstige en wanhopige gevoel dat de vreselijke periode uit onze geschiedenis – niet begrepen, niet bediscussieerd, niet veroordeeld – momenteel wordt herschreven en zich daarom weer zou kunnen herhalen. De autoriteiten en velen met hen willen Stalin graag opnieuw op een voetstuk plaatsen. Hem verheerlijken als een effectieve manager. En hem de verdienste toerekenen van de overwinning op de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog.

Het was daarom zo triest dat eigenlijk maar een bescheiden aantal mensen, en dan nog meestal ouderen, naar de bijeenkomst kwamen om eer te betuigen aan de onschuldige slachtoffers en te beseffen dat dit niet meer opnieuw mag gebeuren.

Vertalen en bewerking Jan Peters SJ

Verdere informatie over het werk van Yuri Dmitriev vindt u hier en hier.