webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Wat is de zin van ons leven? Volgens de Britse rabbijn Jonathan Sacks is er maar één betekenisvol antwoord mogelijk op die universele vraag.
Namelijk door te leven vanuit onze ‘ethiek van verantwoordelijkheid. Dat stelt de Sacks in zijn boek Een gebroken wereld heel maken – verantwoordelijkheid in tijden van crisis.
De Bijbel beweert niet dat de Israëlieten beter zijn dan anderen. Wel zijn ze uniek, ze zijn een heilig volk omdat Gods presentie in hen bijzonder zichtbaar moet worden voor allen. Dat God op een dergelijke manier verantwoordelijkheid bij zijn schepselen durft te leggen, is één van de meest kenmerkende en uitdagende ideeën van het jodendom. Het getuigt bovendien van Gods onwrikbaar geloof in de mens.
Het getuigt bovendien van Gods onwrikbaar geloof in de mens.
Sacks’ boek is doorspekt met verhalen, anekdotes en wijsheden uit de joodse traditie. Hoewel de auteur moeilijke thema’s aansnijdt, slaagt hij er wonderwel in om het boek eenvoudig en leesbaar te houden. ‘Ik heb dit boek niet alleen voor joden geschreven’, zegt hij. Het moet ook gelden ‘als een joodse stem in de gedachtewisseling van de mensheid.’
De samenleving
‘De boodschap van de Bijbel aan de politiek van het hedendaagse Westen is dat het niet voldoende is om een staat te hebben. Er is ook een samenleving nodig. Dat wil zeggen de saamhorigheid die voortkomt uit het besef dat wij plichten hebben ten aanzien van elkaar.’
Daarnaast leert het jodendom ons dat een samenleving verbindende liefde nodig heeft om tot bloei te komen
Het joodse volk slaagde erin om, zelfs ten tijde van de ballingschap, bijeengehouden te blijven door de onzichtbare draden van wederzijdse verantwoordelijkheid. Ze konden dat omdat de rabbijnen op basis van de oude Bijbelse voorschriften gedragsregels uitwerkten voor recht (misjpat), algemeen geldende regels die een fundamentele vrijheid garanderen, en gerechtigheid (tsedaka), waarbij wie meer heeft dan nodig, geacht wordt van die overvloed te delen.
Daarnaast leert het jodendom ons dat een samenleving verbindende liefde nodig heeft om tot bloei te komen. De Bijbel spreekt van liefde (chesed) en ontferming (rachamiem). In één modern woord: zorg. Zo wil het joodse volk ook omgaan met niet-joden. De rabbijnen hebben het over de wegen van de vrede (darchee sjalom). Sacks omschrijft het kort als: ‘Streven naar vrede, niet door militaire overwinning maar door daden van vriendelijkheid.’ Dat is het hoogst bereikbare in onze onverloste wereld.
‘Streven naar vrede, niet door militaire overwinning maar door daden van vriendelijkheid.’
Een buitenstaander zal het jodendom wellicht spontaan associëren met wetten en voorschriften. Dat is niet onjuist maar, merkt Sacks op, ‘wij volgen God niet alleen na door wat we doen maar ook door hoe we worden als mens.’ Het is de bedoeling dat we door wat we doen deugdzame mensen worden. Het doel van de wet ligt verder dan de wet.
Daarom heeft het jodendom een rijke verhalende traditie, waarin ‘vormende gebeurtenissen’ omschreven worden die de geloofsvaders en ten slotte het joodse volk maakten tot wat het is. De manier waarop die rolmodellen in Bijbelverhalen tot verantwoordelijkheid geroepen worden, leert ons veel. God roept hen persoonlijk bij hun naam. En het antwoord is: ‘Hier ben ik’ (hinneni).
De basis van verantwoordelijkheid is luisteren
De basis van verantwoordelijkheid is ‘luisteren – naar mensen die ziek, eenzaam, thuisloos, verwaarloosd en buitengesloten zijn. Naar mensen wier stem niet wordt gehoord, of naar de uitdagingen waarop niet is ingegaan, het probleem dat niet is opgelost, de dingen die gedaan moeten worden maar ongedaan blijven.’
De joodse ethiek van verantwoordelijkheid is het tegengif voor de fatalistische opvattingen die onze fundamentele vrijheid weerspreken. ‘Moed wordt geboren op het moment dat we besluiten om in plaats van te klagen, persoonlijk protest aan te tekenen tegen het kwaad in de wereld door goed te doen, hoe onbeduidend ook.’ Als we dat voor ogen houden, brengt elke dag een kans met zich mee.
‘Moed wordt geboren op het moment dat we besluiten om in plaats van te klagen, persoonlijk protest aan te tekenen tegen het kwaad.’
Uit de levensverhalen in Sacks’ boek blijkt dat geluk niet zozeer de afwezigheid van lijden is, ‘maar het vermogen om disharmonieën te veranderen in muziek die uit de donkerste regionen van de ziel een beklemmende, maar tegelijk humaniserende schoonheid weet te redden.’ Denk aan de worsteling van Jakob met de engel. ‘Geloof is de weigering om het op te geven voordat je lijden hebt omgezet in een zegen.’
