Leo de Weerdt SJ bekijkt de documentaire Samsara. Een bewonderenswaardige maar toch oppervlakkige film over de cirkel van het leven. 

Waar kom ik vandaan? Waar ga ik heen? Durf ik nadenken over mijn levensbestemming?  Hoe sta ik tegenover God? Is er leven na de dood? Alle grote religies en culturen proberen voorlopige antwoorden te vinden op deze vragen. De  documentaire “Samsara” van de Spaanse regisseur Lois Patiño richt zich op het boeddhistische antwoord op dat mysterie. De titel van de documentaire  is een verwijzing naar de boeddhistische “cyclus van het leven”: geboorte, leven, dood en reïncarnatie. 

Het Tibetaanse dodenboek

Het eerste deel vangt aan in de tempel van Luang Prabang in Laos. Monniken van verschillende generaties bidden en leven er samen.  Een jongen die regelmatig langskomt, leent in de kloosterbibliotheek de Bardo Thödol  of het Tibetaans dodenboek om het voor te lezen aan een oudere vrouw Mon.  De Bardo Thödol  is een tekst die mensen zouden moeten lezen voordat ze sterven. Het is een  gids om je weg te vinden in het hiernamaals. Elke dag steekt de jonge man de rivier over om aan het sterfbed van de oude Mon fragmenten van de tekst voor te lezen en hierover met haar in gesprek te gaan. 

Toch verneem je weinig over het leven van de oude vrouw noch over de motivatie van de jonge man om deze dame  bij te staan. Hun  dialogen zijn monotone gesprekken waarin religieuze informatie en filosofische overwegingen met elkaar worden uitgewisseld. Het hele begeleidingsproces van deze stervende vrouw lijkt hierdoor een zekere diepgang te missen. Het is namelijk moeilijk om emotioneel verbonden te raken. 

Reizen tussen levens

Wanneer in het midden van de documentaire Mon sterft, begint haar geest een zintuiglijke reis naar reïncarnatie in een volgend lichaam. Hier begint een unieke transitiefase waarbij je als kijker wordt uitgenodigd om gedurende 15 minuten de ogen te sluiten en je te laten meevoeren. De regisseur laat vervolgens op originele wijze de zintuigen prikkelen met een wervelwind aan licht en geluid. Dit segment speelt zich af op een getextureerd tapijt van geluid geweven uit de natuurlijke wereld; flikkerende, golvende kleuren en flitsende lichtimpulsen op het scherm – die “bekeken” door gesloten oogleden – een soort lichtshow creëren in het geestesoog. 

Je laat je hierbij  mee nemen op een unieke reis waarbij de bioscoopzaal  een ruimte wordt voor collectieve meditatie.  Elk persoon zal de ervaring op een eigen manier beleven – waardoor de film in samenwerking met de individuele kijkers verder wordt gevormd. Maar dit grensverleggende experiment komt nogal spectaculair over en geeft mijns inziens een vertekend beeld van wat beschouwing is. Contemplatie is meestal dicht bij de aarde, niet sensationeel maar stil en eenvoudig, een reis naar het binnenste.

Een volgende leven

In het tweede deel van de film bevinden we ons in Zanzibar, Tanzania waar de islam op een andere manier omgaat met geboorte, leven, dood en hiernamaals. Een lokale  islamitische gemeenschap verdient er de kost met vissen en zeep maken uit zeewier. In het gezin van het meisje Juwairya wordt een geitje geboren. Een volgend leven. Hier lijkt de regisseur helemaal de richting kwijt te raken wanneer hij suggereert dat de overleden Mon mogelijk in dit geitje is gereïncarneerd.  Gemengde gevoelens dus op het einde van deze documentaire. Bewondering enerzijds bij deze unieke en grensverleggende  kijk- en vooral belevingservaring. Teleurstelling anderzijds omwille van de te vlakke en new-age achtige weergave van deze reis tussen dood en reïncarnatie.

De film  Samsara draait momenteel  onder veel belangstelling in verschillende bioscopen in Vlaanderen en Brussel en is in Nederland te bekijken via Picl