webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De nieuwste film van regisseur Martin Scorsese, Silence, stelt een indringende, tijdloze vraag: hoe kun je vasthouden aan je geloof, wanneer mensen lijden en God lijkt te zwijgen? Een voorbeschouwing aan de hand van de roman waarop de film gebaseerd is.
Stilte, het boek van de katholieke Japanse schrijver Shusaku Endo (1923-1996), verscheen in 1966. Het werd een sensatie in de zeventiger en tachtiger jaren. De roman beschrijft twee Portugese jezuïetenmissionarissen uit de eerste helft van de 17e eeuw; ze gaan naar Japan en zweren daar uiteindelijk hun geloof af. Hun verhaal gaat over twijfel, menselijk lijden en inculturatie. Dat zijn onderwerpen die veel katholieken in de jaren na het Tweede Vaticaans Concilie na aan het hart liggen.
Silence gaat over twijfel, zonde, zwakheid, lijden
Hoe kan de kerk zich aanpassen aan de moderne wereld? Hoe kan het gebeuren dat zoveel priesters het ambt en zoveel religieuzen het kloosterleven verlaten? Hoe kan de kerk overleven? Wat voor antwoord heeft ze op de realiteit van de gruwelijke oorlogen en het menselijk lijden in Zuidoost Azië?
In 1969 schreef William J. Everett in een recensie in America over dit boek:
Stilte is op het eerste gezicht een historische roman over de 17e-eeuwse christenvervolging in Japan. Maar waarschijnlijk doet het meer recht aan het boek als we het beschouwen als een spirituele autobiografie van Shusaku Endo zelf. Zijn intellectuele twijfels met betrekking tot het christendom legt hij in de mond van de Portugese missionaris Rodrigues, terwijl de almaar klagende tolk, Kichijiro, in feite de diepste emoties van Endo vertolkt. Zowel Rodrigues als Kichijiro ‘verloochenen’ Christus; maar ondanks dat verraad blijven ze zich diep in hun hart aan hem vastklampen.
Endo’s compacte roman gaat over twijfel, zonde, menselijke zwakheid, menselijk lijden, nederigheid en Jezus’ verlossende kracht in zijn lijden, dood en opstanding. Dit zijn wezenlijke vragen die Endo als Japanse katholiek uit de twintigste eeuw achtervolgden. Stilte blijft tot in onze dagen een fascinerende roman, die helemaal aansluit bij hedendaagse religieuze ervaringen.
Door de film van Martin Scorsese zal ook het boek spoedig weer populair worden
Hoe kun je je aan Christus vasthouden te midden van gruwelijk lijden en het stilzwijgen van God? Hoe kan God de barbaarse vervolging van Christenen in Irak en Syrië toestaan? Hoe omvattend en hoe effectief is de verlossing door Christus en wat betekent daarbinnen menselijk verraad en geloofsafval?
Door de film van Martin Scorsese zal ook het boek spoedig weer populair worden. Scorsese, ooit leerling aan een kleinseminarie in Brooklyn, werd zelf ook gegrepen door deze roman. De vragen die door zijn hoofd spookten waren: hoe is God aanwezig in menselijk lijden, vooral als dit leidt tot een gedwongen keuze die op het eerste gezicht moreel verwerpelijk is?
Endo’s roman geeft geen sluitend antwoord op deze vraag die zoveel mensen die geloven en zoveel mensen die twijfelen achtervolgt. Toch geeft hij aan dat Jezus’ verlossende kracht in zijn dood en verrijzenis zich ook tot Judas kan uitstrekken of tot mensen die de nederigheid (misschien: stilzwijgen?) van de gekruisigde Christus verwerpen en toch tegelijkertijd verlangen naar zijn omhelzing.
De structuur van het boek doet denken aan die van het Marcus-evangelie, het verhaal van Jezus’ lijden met een kort voorwoord dat Jezus’ openbare leven beschrijft. Stilte schildert het verborgen werk van twee Portugese jezuïeten onder Japanse boeren die zich vastklampen aan hun geloof te midden van de vervolging.
De meest indrukwekkende ontmoeting is die tussen Rodrigues en een afbeelding van Jezus
Ze kwamen naar Japan om de sacramenten toe te dienen, maar ook om de waarheid te achterhalen over een bericht dat een van hun vroegere docenten – bekend om zijn vroomheid en heiligheid – onder de martelingen zijn geloof had afgezworen. De twee jonge priesters worden snel opgepakt en het grootste deel van de roman beschrijft de ervaringen van de Jezuïet Rodrigues tijdens zijn gevangenschap tot aam aan het dramatische moment van zijn marteling.
Los van de theologische vragen is dit een spannend boek. Het schildert een omgeving die totaal verschilt van de onze. Het is een omgeving waarin het christendom wordt gezien als een buitenlandse pestepidemie die een verwrongen visie op de menselijke ontwikkeling voorstaat.
De roman leidt naar de ontmoeting tussen Rodrigues en zijn vroegere Portugese docent op het seminarie, die nu een doorsnee Japanner blijkt te zijn geworden. Toch is de meest indrukwekkende ontmoeting in dit boek die tussen Rodrigues en een afbeelding van Jezus, versleten en misvormd, vertrapt door een hele generatie afvallige christenen. In deze ontmoeting wordt Gods stilzwijgen doorbroken.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in America. Vertaling en bewerking voor Ignis: Jan Peters SJ.
