Het idee dat religie verdwijnt, is zélf bezig te verdwijnen. Een nieuwe Antwerpse studie beschrijft een nieuwe religiositeit die net zo liquide is als onze samenleving.

Wat schiet er over van de secularisatietheorie? Zou het niet kunnen dat het debat over secularisatie wordt gevoerd door hoofdzakelijk blanke, westerse mannen? Wat kan, met andere woorden, secularisatie betekenen wanneer men afstand neemt van eurocentrische uitgangspunten? Zou het niet beter zijn de vraag naar ‘meer’ of ‘minder’ religie in de toekomst te vervangen door een meer zinvolle vraag: wat en hoe zal religie zijn?

Zolang er mensen zijn, zal ook de religieuze kernproblematiek blijven bestaan

Dit zijn vragen die centraal staan in de bundel Gedoofde kaarsen en uitslaande vlammen, die op initiatief van het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA) verscheen, als eerste deel van een drieluik over de rol en betekenis van religie in het Westen van de 21ste eeuw.

Niet statisch

De aanpak die uit deze vragen blijkt, maakt het boek relatief uniek in zijn genre. Het is geen volgende editie van een al te snel geformuleerde stelling die reeds tot in den treure werd hernomen: ‘het religieuze is uiteindelijk ten dode opgeschreven’. Er wordt daarentegen uitdrukkelijk en met veel zin voor nuance op gewezen dat het religieuze geen statische aangelegenheid is.

“Zolang er mensen zijn”, schrijft Staf Hellemans, “ zal immers ook de religieuze kernproblematiek blijven: de breuk van de mens met de medemens en met het bestaan. En dus zal ook het verlangen naar eenheid en heil, naar een opgaan in het Heilige blijven bestaan, uiteraard niet bij iedereen, en bij de meesten enkel bij tijd en wijle. Maar de vormen, de intensiteit waarmee het gebeurt en de maatschappelijke positie die de religieuze organisaties innemen, dat verandert allemaal wel.”

Ongemakkelijke aanbeveling

Nadia Fadil stelt zelfs de vraag of het concept secularisatie momenteel niet zelf in crisis verkeert. Walter Weyns verbindt dit inzicht met een analyse van Zygmunt Bauman. Deze bestempelt de actuele culturele en sociale context als liquide. Instituties, sociale posities en gedragsverwachtingen worden vandaag de dag keer op keer dermate snel geherdefinieerd dat ze wel liquide lijken te worden. Dergelijke liquide maatschappelijke toestanden creëren een liquide religiositeit.

Durf te verwijlen in het onuitsprekelijke

Weet, zo luidt de concluderende aanbeveling van Walter Weyns, van dergelijke liquide religiositeit moment na moment gebruik te maken. Misschien ontmoet je een onuitsprekelijke grond. Durf daar te verwijlen. Zeer zeker geen makkelijke aanbeveling, maar een die spreekt over diepgang en levensoriëntatie.

Boekgegevens

Walter Weyns (red.), Gedoofde kaarsen en uitslaande vlammen. De secularisatie onder de loep, Uitgeverij Polis, Kalmthout, € 22,50. Meer informatie/bestellen: website uitgever.