Recent nam een deurwaarder de koffiemachine in beslag op het kabinet van de Belgische staatssecretaris voor asiel en migratie. De reden? De Belgische overheid moet dwangsommen betalen omdat ze de rechten van asielzoekers schendt.

En het bleef niet bij de koffiemachine. Niet lang daarna werd in opdracht van enkele NGO’s ook 2,9 miljoen euro op de bankrekeningen van het Belgisch agentschap voor de opvang van asielzoekers in beslag genomen. De inbeslagnames volgen op een bewuste strategie om rechterlijke uitspraken – zo’n 9000 intussen – te negeren.

Wie ooit een kantoorjob had, weet dat daar niets goeds van komt

Zo kondigde de staatssecretaris in september nog aan dat ze, tegen het internationale en nationale recht in, alleenstaande mannen tijdelijk geen opvang meer zou geven. Toen Belgiës hoogste administratieve rechtscollege daar een probleem mee had, zei ze met die uitspraak geen rekening te zullen houden.

Die houding leek lange tijd ongestraft te blijven, maar nu is onze staatssecretaris dus haar koffiemachine kwijt. En wie ooit een kantoorjob had, weet dat daar niets goeds van komt. Net nu actie dringend nodig is.

De situatie is ernstig

Want de situatie is ernstig. Zo ernstig zelfs, dat acht Belgische mensenrechteninstellingen de Speciale Rapporteurs van de Verenigde Naties, de Europese Commissie, de Mensenrechtencommissaris en de Speciale Gezant voor Asiel en Migratie van de Raad van Europa vroegen de situatie te onderzoeken. Naast de precaire situatie van mensen die dringend opvang nodig hebben, staat ook het respect voor de instellingen van onze rechtsstaat op het spel.

In de liberale democratie wordt de wil van de meerderheid wet op een manier die de mensenrechten van eenieder respecteert. Essentieel daarbij is het respect voor de rechtsstaat en de effectieve instellingen die de naleving van mensenrechten afdwingen.

Minst slechtste regeringsvorm

Nu is onze vorm van democratie verre van een perfect systeem. Zoals ook Churchill ooit in herinnering bracht, is het zelfs de slechtste regeringsvorm… afgezien van alle andere vormen die al zijn uitgeprobeerd. De liberale democratie is, ondanks alles, het meest succesvolle systeem dat we hebben bedacht om de menselijke waardigheid vandaag de dag enigszins te beschermen.
Al jaren staan de liberale democratie en mensenrechten onder druk. Van de Poetins en de Orbans in deze wereld verwachten we in zekere zin niet beter. Onrustwekkend is echter dat ook beleidsmakers van centrumpartijen in landen met een lange democratische traditie het steeds vanzelfsprekender lijken te vinden om liberaal-democratische basisnormen ter discussie te stellen.

Bescherm de rechtsstaat

In een ongezien verkiezingsjaar in onder meer Europa, de Verenigde Staten en België, en met een precaire formatie in Nederland nog volop aan de gang, kan het daarom niet genoeg herhaald: de bescherming van de rechtsstaat en de instellingen waarop deze gebouwd is, is een verantwoordelijkheid van eenieder die het geluk heeft in een democratische rechtsstaat te leven.

Bescherming van de rechtsstaat en de liberale democratie is ook een christelijke imperatief. De menselijke waardigheid heeft immers een fundamentele plaats in de katholieke traditie. Er is het fundamentele geloof dat de mens naar de beeltenis van God geschapen is (Genesis 1:26-31); de prachtige tekst van Psalm 139:13 (‘Gij zijt die mijn kern hebt gevormd, die mij weefde in de schoot mijner moeder’); de parabel van de barmhartige Samaritaan, die ons wijst op onze gedeelde waardigheid, ook met de ‘vreemde’ (Lucas 10:25-37); en natuurlijk de sociale leer waarvan de menselijke waardigheid een hoeksteen vormt. Het respect voor en de bescherming van de menselijke waardigheid is niet iets louter theoretisch, het gaat naar de kern van hoe we onszelf als individuen en als samenleving moeten organiseren.

Uit den boze

Er kan en moet kritisch gediscussieerd worden over wat die ‘waardigheid’ in de praktijk precies betekent. Maar waar op dit moment geen discussie over kan bestaan, is dat wie de menselijke waardigheid serieus neemt, ook de politieke structuren en instellingen moet verdedigen waarlangs deze vandaag de dag in de praktijk wordt gebracht. Dat wil in de eerste plaats zeggen dat het buitenspel (proberen) zetten of beschadigen ervan uit den boze is.

Een rechter zal binnenkort beslissen of de NGO’s uiteindelijk de miljoenen van de staatssecretaris in ontvangst mogen nemen. De koffiemachine mag zij wat mij betreft alvast terug hebben. Het kan maar helpen bij het vele werk dat zij en haar kabinet nog hebben om de rechten van de meest kwetsbaren, en de toekomst van onze democratische rechtsstaat, veilig te stellen.

Foto door John Schnobrich via Unsplash
^{De afbeelding dient ter illustratie en geeft niet daadwerkelijk de genoemde koffiemachine weer}