Guido Dierickx SJ leest het boek ‘De angstige generatie’ van Jonathan Haidt. Wat is er te doen tegen de slechte mentale gezondheid van kinderen welke voortkomt uit social media en smartphonegebruik?

Nee, het gaat niet goed met het mentale welzijn van onze kinderen. Dat is het uitgangspunt van het recente, geruchtmakende boek van Jonathan Haidt, de bekende Amerikaanse sociaalpsycholoog (The Anxious Generation. How the Great Rewiring of Childhood Is Causing an Epidemic of Mental Illness. Penguin Press: New York, 2024). Sinds ongeveer 2010 blijft het aantal gevallen van depressie, van angstaanvallen, van zelfverminking, van zelfmoordpogingen bij kinderen en tieners toenemen. Die tendens blijft niet beperkt tot de VS maar komt ook voor in andere Angelsaksische landen en in Noord-Europa. Hij is niet te wijten aan een economische en financiële crisis. En evenmin aan de Covid epidemie want toen die toesloeg was hij al begonnen.

Afgeschermd van de reële wereld

Na grondig vergelijkend en zelfs experimenteel onderzoek moet Haidt besluiten dat de oorzaak te vinden is bij de invoering van sociale media en de toegankelijkheid ervan via de smartphone (met internet). Het gebruik van accounts op Facebook en Instagram door kinderen met nog niet volledig ontwikkelde hersenen geeft hun toegang tot een virtuele wereld die hen afschermt van de reële wereld, van de wereld waarin zij in aanraking komen met mensen waarmee zij kunnen en moeten interageren, met mensen die steun en weerstand bieden. Jonge mensen leren meer uit ervaring dan uit informatie, zo stelt Haidt.

Kinderen moesten beschermd worden tegen allerleid boosdoeners

Die vlucht in de virtuele wereld is niet enkel te verklaren door de verlokking van de nieuwe sociale media. Er ging een vlucht aan vooraf uit de reële wereld die vanaf de jaren 1990 meer en meer als gevaarlijk voor kinderen werd bestempeld. Kinderen moesten beschermd worden tegen allerlei boosdoeners. Zij mochten dus niet meer alleen op straat lopen en konden haast niet meer met leeftijdgenootjes gaan spelen. Soms werden moeders door de politie opgepakt omdat zij hun kind onbegeleid naar het speelpleintje van de wijk hadden laten gaan. Vroeger konden ouders rekenen op het waakzame oog van andere buurtbewoners maar dat buurtleven was in voorgaande jaren sterk verschraald. Beter de kinderen thuishouden. Of niet soms?

Die voorzichtigheid had enig succes.  Rond 1990 kwam er bij de 18-jarigen minder alcoholverbruik voor, minder ongevallen met de wagen, minder ongeremde seks. De paradox is dat deze ouders wel de gevaren van de buitenwereld meenden te onderkennen maar te weinig oog hadden voor de dreiging binnenhuis, in hun woon- en slaapkamers.

Waarom zijn sociale media schadelijk?

Een eerste bedreiging gaat uit van de aard van de sociale media zelf. Ze zijn tijdrovend, ze versnipperen de aandacht, ze zijn zelfs verslavend. (En zo zijn ze ook door producenten zoals Apple en Google bedoeld. In dat opzicht lijken ze op de producenten van sigaretten die hun profijt haalden uit een verslaafd publiek.) Maar dat wisten we al. Wie heeft nog geen verhalen gehoord over onhebbelijke kinderen die zich afzonderen in hun kamer om daar koortsachtig met hun smartphone te spelen.

Als kinderen spelen oefenen ze sociale vaardigheden

Maar er is meer. Haidt vreest dat die kinderen ook geschaad worden door het gebrek aan spel buitenhuis. Als ze spelen met andere kinderen oefenen ze sociale vaardigheden die ze op die leeftijd moeten leren. Ze moeten leren omgaan met het avontuurlijke van zoektochten in de natuur, om maar één voorbeeld te noemen. Dat mag wat kosten, bijvoorbeeld een geschaafde knie en een gescheurde broek. De nadelen van opgroeien als een kasplantje worden al te vaak onderschat. Kinderen moeten kunnen spelen. Zal dat hun schoolse prestaties  schaden? Integendeel, dat zal die bevorderen. Een goede school heeft naast een goed uitgerust fysicalokaal ook een goede speelplaats nodig. Daar kunnen kinderen met elkaar praten in plaats van naast elkaar op het schermpje van hun smartphone te staren.

Spiritualiteit als remedie

Het betoog van Haidt lijkt mij overtuigend. De maatregelen die hij van de overheid, van de scholen en van de ouders verwacht eveneens. Zo wil hij de smartphones geweerd zien uit scholen en het openen van een account op sociale media onderwerpen aan strengere, wettelijk afdwingbare beperkingen. Ook al is Hadt atheïst, hij vermeldt nog een andere remedie tegen de demoralisering en het zinverlies van vele prille jongeren. Hij stelt een groot vertrouwen zo niet in het eigenlijke geloof maar dan toch in de spiritualiteit die religies zoals het christendom en het boeddhisme te bieden hebben. Het verwijlen bij wat esthetisch verheven en moreel goed is, de stille meditatie van het mysterieuze en de contemplatie van het sublieme, dat zijn ervaringen die jongeren bevrijden uit de eenzaamheid van hun virtuele wereldje. Zo kunnen prille jongeren een invulling vinden van de leegte die het zo vaak overmatig gebruik van Instagram en TikTok bij hen achterlaten.

Foto door Zoran Zonde Stojanovski via Unsplash