De westerse mens moet loskomen van zijn superioriteitsgevoel, zegt essayist Kathleen Ferrier in onze podcast. Pas dan kunnen we echt werk maken van een gedeelde toekomst. “De witte, heteroseksuele man moet inzien dat hij niet de norm is.” 

In het essay Hoe wij hier ook samen kwamen snijdt politica en strijder voor mensenrechten Kathleen Ferrier grote thema’s aan. In haar pleidooi voor nieuwsgierigheid wijst ze enkele pijnpunten aan: het slavernijverleden, racisme en de verbubbelde samenleving.

Geen podcast missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Of abonneer je op de podcast op iTunes, Soundcloud of Spotify.

Het essay is een uitwerking van de Anton de Komlezing. Wie was Anton de Kom?

“Een Surinaamse man, geboren in 1898, die zich als een van de eersten verzette tegen de koloniale macht en het onrecht dat eruit voorkwam richting de voormalige slaven en contractarbeiders. In zijn boek Wij slaven van Suriname vertelde hij voor het eerst het slavernijverhaal vanuit het perspectief van de slaven. Dat was een nieuw licht op die geschiedenis.”

Dat werd zijn einde, hij is omgekomen in een concentratiekamp.

“Anton de Kom was een doorn in het oog van de Surinaamse overheid. Na een bloedige opstand is hij op een boot naar Nederland gezet. Daar kwam hij in de Tweede Wereldoorlog met de Nederlanders in verzet tegen de Duitsers. Dat werd zijn einde, hij is omgekomen in een concentratiekamp. Onlangs is hij toegevoegd aan de canon van Nederland. Heel goed. Hij is een van die belangrijke elementen van onze geschiedenis.”

Wat heeft u van hem geleerd?

“Dat het andere perspectief grote waarde heeft. Een gebeurtenis heeft altijd meerdere facetten. Anton de Kom maakt ons ervan bewust dat je een andere bril moet opzetten voordat je een oordeel velt.”

Kunt u dat concreet maken?

“De huidige pandemie toont ons de zwakke plekken in het weefsel van onze samenlevingen. Door thuisonderwijs zien we welke kinderen geen toegang hebben tot internet, tot een rustige werkplek of die zelfs geen veilig thuis hebben. Ook zien we de enorme ongelijkheid tussen landen en continenten. In het ene land kun je doorgaan met het ontwikkelen van je talenten, in het andere ligt alles stil. De verdeling van vaccins maakt zichtbaar dat groepen mensen en landen worden buitengesloten. Tegelijk leert Covid ons dat de uitdagingen waarvoor wij staan complex en groot zijn. En dat we alleen met de creativiteit en de input van alles en iedereen tot oplossingen kunnen komen. We hebben alle zienswijzen nodig.”

Maar we trekken ons juist terug in onze beschermende bubbel. Hoe die te doorbeken?

“Als iedereen om je heen steeds bevestigt wat jij denkt, is er geen ruimte voor het andere perspectief. Als we als één samenleving verder willen, is het nodig weer nieuwsgierig te worden. Dat begint thuis. Voed kinderen op met verhalen, dat stimuleert hun empathisch vermogen, want kinderen leven zich vanzelf in in de personages. Die vaardigheid heb je buiten je bubbel nodig.”

“Of we kruipen pas uit onze bubbel als het niet meer anders kan. Als in jouw bubbel geen antwoorden zijn. Als je kijkt naar de enorme tekorten in de zorg en in het onderwijs, is het voor mij duidelijk dat we mensen uit andere landen nodig hebben om onze standaarden op peil te houden. Als je dat samen wilt oplossen moet je je wel openstellen voor hun culturen, ideeën en religies.”

Dat gebeurt niet vanzelf. Toen er gastarbeiders kwamen, bleef ook iedereen in zijn eigen bubbel

“In onze samenleving leeft nog altijd de gedachte dat er een norm is. Leitkultur noemen we dat: dit is de norm waaraan anderen zich willen aanpassen. Mensen in geprivilegieerde posities, die denken dat zij de norm zijn omdat zij wit zijn, man zijn, heteroseksueel en fysiek onbeperkt zijn, moeten eerst leren in te zien dat zij niet de norm zijn.”

Kijk hoe fantastisch wij zijn, wie zou er niet zo willen worden?

“Dat gevoel speelt sterk op allerlei niveaus en gaat uit van de gedachte: uiteindelijk wil iedereen worden zoals ik ben. En dat zal vanzelf gaan. Niets is minder waar. De contractarbeiders die kwamen hielden vast aan hun cultuur. De gedachte was: kijk hoe fantastisch wij zijn, wie zou er niet zo willen worden? Dat is helemaal niet gebeurd.”

Nog even over het opzetten van een andere bril. Door de Black Lives Matter werd dat ineens heel actueel. Hoe kijkt u daar naar? 

“Gelukkig zijn hierdoor bij veel mensen de schellen van hun ogen gevallen: medeburgers worden dagelijks op systematische wijze geconfronteerd met racisme. Een zwarte die landt op Schiphol wordt uit de rij gehaald, een zwarte jongen in een schoenenwinkel wordt standaard gevolgd. Hopelijk leidt dat tot een genuanceerder debat over de urgente vraag: hoe gaan wij om met ons slavernijverleden? De gevolgen daarvan worden zichtbaar door Black Lives Matter. Vaak in onbewuste gevoelens van superioriteit en inferioriteit.”

Begint dat met excuses voor dat verleden?

“Die zijn absoluut nodig. Alleen al omdat je op zo’n moment een stapje achteruit zet en je de ander op de voorgrond plaatst. Maar dat moet niet het enige zijn. Ik zou graag een waarheids- en verzoeningscommissie zien. Om onder ogen te komen hoe het slavernijverleden doorwerkt en om taal, symbolen en rituelen te vinden op grond waarvan we echt aan een gedeelde toekomst kunnen werken.”

Wat is hierin uw eigen verhaal? Wordt u op een vliegveld uit de rij gehaald?

“Als ik naar het Verenigd Koninkrijk ga, word ik altijd uit de rij gehaald. Ik reisde een keer met een Nederlandse collega en ik zei: moet je opletten, straks in de rij word ik eruit gehaald. Hij geloofde er niets van. En ja hoor… Dat is ook niet erg. Je groeit ermee op, het is nooit anders geweest.”

U hoeft toch niet te zeggen dat het niet erg is?

“Ik voel me er geen slachtoffer door. Maar inderdaad, ik kan niet zeggen dat het niet erg is, het is wel erg dat het gebeurt. Maar je leert ermee te leven. Net zoals je als zwarte vrouw extra moet bewijzen dat je iets even goed kunt als een ander. Dat je ergens niet voor de show gevraagd wordt, maar dat je een inbreng hebt. Toch is vaak de gedachte: ‘Ze zal wel blij zijn dat ze hier mag zitten, dus nu ff koest. Het is niet de bedoeling dat je lastig bent.’