Vreemden plaatsen we gemakshalve in hokjes. Framen doet iedereen. Maar het staat iets belangrijks in de weg, laat Peter van Gool zien.

Tijdens de vele demonstraties rond de afbouw van de coronacrisis, maar evengoed rond de moord op de Amerikaanse kleurling George Floyd, was er ook in ons land telkens opnieuw sprake van geweld van de kant van de demonstranten als van de politie. En het kon niet uitblijven: van het optreden van de politie werden filmpjes gemaakt en op internet verspreid. In een nieuwsrubriek klaagde een hoge politiefunctionaris dat dit soort filmpjes onvermijdelijk bijna altijd tendentieus “geframed” zijn. Daarmee bedoelde hij dat de context waarin de filmpjes verschijnen tendentieus is, waardoor vooroordelen worden bevestigd. De argeloze kijker wordt daardoor op het verkeerde been gezet: “Zie je wel, het is de politie weer, die onproportioneel veel geweld gebruikt”.

We framen allemaal

Die politiefunctionaris gebruikte de term “framen”. Dat doen we allemaal aan de lopende band en vooral in de ontmoeting met een onbekende medemens. We willen de vreemde snel inschatten en in een kader passen: hoe kan ik correct reageren naar haar of hem toe? 

Het onderbewuste biedt bliksemsnel associaties aan van oude (vergeten) herinneringen

Bij zo’n eerste indruk met een vreemde is de reactie impulsief. Het onderbewuste biedt bliksemsnel associaties aan van oude (vergeten) herinneringen, trauma’s, ja alles wat in de opvoeding aangeleerd is aan normen en opvattingen kan een rol spelen, en natuurlijk speelt ook het eigen karakterprofiel mee.

Angst en macht

In het onderbewuste zijn primair twee tegengestelde gevoelsgebieden. Dat van de angst, van zich bedreigd voelen door deze nieuwe confrontatie, en dat van macht: de behoefte aan overwicht, waardoor je het nieuwe element de baas bent. Tijdens zo’n eerste ontmoeting zal het gevoel dat zich het sterkst meldt de basis leggen voor de manier waarop straks de relatie zich ontwikkelt.

Dat gebeurt in het onderbewuste, zoals ook ondergronds meteen al de vraag opkomt: hoe heb ik het ervan afgebracht? Later, in de loop van de tijd, ontwerp je halfbewust een strategie waar je bij een volgende ontmoeting op terug kunt vallen. Als die ontmoetingen daadwerkelijk volgen, zullen er waarschijnlijk nieuwe gegevens opduiken, die de eerste indruk bevestigen of juist corrigeren. Maar het ontstane frame zal ervoor zorgen dat je die gegevens niet meer neutraal waarneemt, maar liever aanpast aan het beeld dat je al van de ander had ontworpen. Hoort een klein kind dat de politie je vriend is, dan kan later de ontmoeting met een man of vrouw in een blauw pak heel plezierig verlopen. Heeft zich vanaf het begin een frame ontwikkeld vanuit wantrouwen, dan roept elke agent op straat schuldgevoelens en agressie op.

Heb je vijanden lief

Jezus zegt: Oordeel niet opdat je niet geoordeeld wordt. Meestal horen we daarin het advies over de ander geen rechter te spelen (want dan zal God ook mild over ons oordelen). In dat frame speelt straf een rol: “ik ben ook altijd schuldig ”, of juist hoogmoed: “ik ben beter dan die ander”.

Jezus’ advies is: word je bewust van je eigen frame-constructies over de ander, en laat die los.

Maar heeft Jezus het hier niet over gelijkwaardige relaties? Want dat rijmt op dat andere advies: “Heb je vijand lief, want je vrienden liefhebben, dat is geen kunst”. Bij een horizontale relatie spelen beiderzijds allerlei krachten vanuit het onderbewuste, die vorm krijgen in individuele gedragspatronen. Daarvoor begrip opbrengen zonder dat je ze begrijpt, daarin bestaat de kunst van het liefhebben. Jezus’ advies is: word je bewust van je eigen frame-constructies over de ander, en laat die los. Dat houdt de bereidheid in om zonder vooroordelen en kwetsbaar in een relatie te staan, onafhankelijk van de vraag of ook de ander daar ook voor kiest. Dat betekent je nek uitsteken, zonder garanties. Zoals Hij zelf heeft gedaan zijn leven lang.

Kiezen voor vertrouwen

Daarom is zijn raad een ideaal recept voor een relatie die meer dan oppervlakkig wil zijn. Die kan alleen slagen vanuit wederkerigheid. Geen “spelletjes” meer spelen met elkaar. Dat is voor geen van beide partijen gemakkelijk: het betekent weerloosheid, je behoefte aan zelfbescherming loslaten, en kiezen voor vertrouwen én betrouwbaarheid. Dat is echte naastenliefde. 

[Wil je verhalen als deze niet missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief]