De huidige tijdsgeest maakt velen ziek, betoogt Paul Verhaeghe in zijn boek Intimiteit. Denk maar aan alle burn-outs en depressies. “We moeten eeuwig jong, strak, sexy en gezond zijn.”

Bedachtzaam, trefzeker en met tal van voorbeelden uit wetenschappelijk onderzoek legt de Vlaamse hoogleraar klinische psychologie Paul Verhaeghe al enkele jaren ons samenleven als een patiënt op de sofa. Stap voor stap ontleedt hij ziektes en grillen. Dat resulteerde onlangs in zijn vijfde boek Intimiteit.

Een remedie zou weleens kunnen zijn: de intieme relatie met onszelf versterken.

Daarin beschrijft Verhaeghe hoe de tijdsgeest onbewust onder onze huid kruipt en verregaand ons denken, gedrag, zelfbeeld en ons lichaam beïnvloedt. Dat is van alle tijden. Maar, zegt psychoanalyticus Verhaeghe, in de huidige tijd wordt de tijdsgeest over ons uitgestort als een beeldenbombardement. En daarin kunnen wij veel lastiger ontwaren welke morele normen ons onbewust worden opgedrongen. Wat voor hem vaststaat is dat de huidige tijdsgeest velen ziek maakt. Een remedie zou weleens kunnen zijn: de intieme relatie met onszelf versterken.

In deze aflevering van de podcast Over leven gesproken spreekt Verhaeghe uitgebreid over de intieme verhoudingen die ieder mens heeft met zichzelf en met anderen – en de obstakels die tegenwoordig in de weg staan om die relaties goed te beleven. 

Luister hier naar het hele gesprek

Geen podcast missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.  Of abonneer je op de podcast op iTunes, Soundcloud of Spotify.

Wat ons wordt voorgehouden

In zijn boek Intimiteit werkt de psychoanalyticus twee stellingen uit. De eerste is dat wij intieme verhoudingen met iemand anders pas kunnen uitbouwen als we een intieme verhouding hebben met onszelf en ons eigen lichaam. De tweede stelling is dat het vandaag moeilijker is om een intieme verhouding met ons eigen lichaam te hebben dan pakweg veertig jaar geleden. 

Het eigenaardige ervan is dat het nooit goed genoeg en nooit gezond genoeg is

Dat laatste komt door wat Verhaeghe de “abstracte Ander” noemt, wat zoveel wil zeggen als “hetgeen ons aangereikt wordt vanuit de buitenwereld: beelden, woorden, de cultuur.” Die Ander is tegenwoordig grotendeels digitaal en bovendien commercieel. “Wat ons voorgehouden wordt, zijn perfecte lichamen. We moeten eeuwig jong, strak, sexy en gezond zijn”, zegt hij in de podcast. “Aan die beelden moeten we met z’n allen beantwoorden. Het eigenaardige ervan is dat het nooit goed genoeg en nooit gezond genoeg is. De verhouding tegenover ons eigen lichaam is er een waarin we onszelf verplichten het lichaam perfecter te maken. En dat is absoluut niet gezond.”

We kunnen de uitval meten

In zijn cultuurkritiek merkt Verhaeghe een belangrijke paradox op. “Door een ver doorgedreven individualisme voelen velen zich eenzaam, moet iedereen succesvol zijn en blijven groeien en betere prestaties neerzetten. Dat zorgt voor een stressniveau waarvan we de uitval letterlijk kunnen meten. Er zijn nog nooit zoveel mensen langdurig ziek. En is dat niet vreemd? We leven in een paradijs, behoren tot de vijf procent rijkste landen. Er zijn onderzoeken waarin we onszelf betitelen als de gelukkigste mensen ter wereld. Daar staat een ander cijfer tegenover, van het aantal mensen met een depressie. Ook dan behoren onze landen tot de top. Dat is de paradox van onze samenleving.”

De verklaring voor die paradox vindt Verhaeghe in slechte interne verhoudingen. De beelden die wij bewust en onbewust zien, leiden tot een gevoel dat wij onszelf moeten beschouwen als niet goed en niet succesvol genoeg. “En hoe kun je je dan tegelijk goed voelen?” Dat leidt volgens hem tot depressies, maar ook tot faalangst, perfectionisme, eetstoornissen en controledrang.”

De remedie van Paul Verhaeghe

In die ziektebeelden stuit de hoogleraar op de cynische rafelrand van de tijdsgeest. Neem iemand met een burn-out. De reflex van de samenleving is zeggen: dat is je eigen schuld. “Maar dan heb je dus iemand die tegen de muur knalt doordat hij zijn uiterste best deed om te beantwoorden aan het ideaal, die hard werkte, loyaal was en ver over zijn grens ging. En die wordt ervan beschuldigd dat dat zijn eigen fout is. Dat is dubbel.”

Het wordt tijd dat wij ons die vrijheid toe-eigenen

Verhaeghe denkt een remedie te hebben voor de mensen die vastlopen en beschrijft die uitvoerig in zijn boek: leer de intieme relatie met jezelf te versterken. “De beelden die op ons afkomen, vormen voor een deel onze identiteit. Als die niet overeen komt met ons lijf, met wat wij voelen, dan is er sprake van vervreemding. Op zo’n moment is het noodzakelijk om een bepaald bewustwordingsproces door te maken: dit is eigenlijk niet goed voor mij. De voorwaarde voor intimiteit is alleen kunnen zijn. Ik ben ervan overtuigd dat wij tegenwoordig meer vrijheid hebben dan vroeger. Dat wij kansen hebben voor zelfreflectie en om stil te staan. Het wordt tijd dat wij ons die vrijheid toe-eigenen.”

Nieuwsgierig naar meer podcasts van Ignis?

Volg Ignis ook op Instagram